Tiền mãn kinh, mãn kinh sớm và mãn kinh

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Trương Thị Phượng - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

Thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh là những giai đoạn quan trọng trong cuộc đời của người phụ nữ. Đây là bước đánh dấu cho sự kết thúc khả năng sinh sản ở một người phụ nữ. Tiền mãn kinh là giai đoạn đầu tiên trong quá trình này và có thể bắt đầu từ 8 đến 10 năm trước khi mãn kinh. Mãn kinh sớm xảy ra khi thời kỳ của phụ nữ dừng lại trước tuổi 45. Nó có thể xảy ra một cách tự nhiên, hoặc là tác dụng phụ của một số phương pháp điều trị. Mãn kinh là thời điểm người phụ nữ không còn có kinh nguyệt trong ít nhất 12 tháng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các giai đoạn này.

Thời kỳ mãn kinh là giai đoạn chính thức đánh dấu sự kết thúc quá trình sinh sản đối với phụ nữ. Có nhiều giai đoạn thuộc thời kỳ mãn kinh khiến tâm, sinh lý người phụ nữ thay đổi. Do đó họ cần nhận biết và hiểu được cơ thể của mình qua từng giai đoạn. Thời kỳ mãn kinh được đánh dấu bằng sự dừng lại của các chu kỳ kinh nguyệt.

Trong khi đó, tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp đến thời kỳ mãn kinh và xảy ra trước khi mãn kinh. Mặc dù có những điểm tương đồng nhưng giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh cũng xuất hiện nhiều sự khác biệt về triệu chứng cũng như các lựa chọn điều trị của mỗi thời kỳ.

Đối với nhiều người, giai đoạn tiền mãn kinh có thể xảy ra mà không có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến mãn kinh hoặc thời kỳ mãn kinh. Những người phụ nữ trong giai đoạn này vẫn có những khoảng thời gian dù dài hay ngắn đều có thể thực hiện chức năng sinh sản. Ngoài ra, một số sự thay đổi về mặt nội tiết tố có thể xảy ra trong cơ thể nhưng nhìn chung không mang lại sự thay đổi nào đáng chú ý

Trái với giai đoạn tiền mãn kinh, phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh bắt đầu biểu hiện rõ ràng hơn một số triệu chứng mãn kinh, ví dụ: thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, chứng bốc hỏa, rối loạn giấc ngủ hoặc thường xuyên thay đổi tâm trạng....

Tiền mãn kinh và mãn kinh đôi khi được sử dụng để thay thế cho nhau, tuy nhiên xét về mặt bản chất, 2 giai đoạn này có ý nghĩa khác nhau. Đối với một số phụ nữ, mãn kinh xuất hiện sớm do tác động của các phương pháp điều trị cần thiết để cứu sống họ, chẳng hạn như phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị. Đối với những người khác, do di truyền, rối loạn tự miễn dịch hoặc thậm chí không rõ lý do gây ra tình trạng mãn kinh sớm. Từ giấc ngủ bị gián đoạn và bốc hỏa đến khô mắt và tăng cân, các triệu chứng mãn kinh có thể từ khó chịu đến nghiêm trọng. Nhưng nếu bạn đang gặp phải vấn đề này ở độ tuổi 20, 30 và đầu 40, điều này có thể báo hiệu thời kỳ mãn kinh sớm.

Giai đoạn tiền mãn kinh là giai đoạn diễn ra trước. Thông thường, phụ nữ sẽ trải qua khoảng 8 đến 10 năm của giai đoạn tiền mãn kinh trước khi chính thức bước vào giai đoạn mãn kinh. Giai đoạn tiền mãn kinh diễn ra trong độ tuổi từ 30 đến 40 của người phụ nữ. Giai đoạn tiền mãn kinh được đánh dấu bằng sự sụt giảm nồng độ hormone estrogen trong cơ thể, đây là hormone nội tiết tố nữ chính do buồng trứng sản xuất. Nồng độ hormone estrogen cũng có thể tăng hoặc giảm một cách bất thường trong giai đoạn này khiến cho chu kỳ kinh nguyệt diễn ra không đều và đi kèm với đó là nhiều triệu chứng khác.

Giai đoạn cuối của tiền mãn kinh, cơ thể hay cụ thể hơn là buồng trứng ngày càng sản xuất ít hormone estrogen khiến hàm lượng estrogen giảm mạnh. Mặc dù vậy nhưng người phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh vẫn có khả năng mang thai. Giai đoạn tiền mãn kinh có thể kéo dài trong vài tháng hoặc thậm chí là trong vài năm.

Thời kỳ mãn kinh chính thức xuất hiện khi buồng trứng sản xuất quá ít hormone estrogen đến mức trứng không thể giải phóng. Điều này cũng đồng nghĩa với việc người phụ nữ trong giai đoạn này không xuất hiện kinh nguyệt và cũng không thể có thai.

Thời kỳ mãn kinh có thể đến sớm hơn bình thường trong một số điều kiện, bao gồm:

• Những người phụ nữ khác trong gia đình có tiền sử gặp phải tình trạng mãn kinh sớm
• Hút nhiều thuốc lá
• Đã được thực hiện phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tử cung
• Đã trải qua các phương pháp điều trị ung thư

Nhìn chung mốc thời gian của hai giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Do đó việc một người xuất hiện các dấu hiệu của mãn kinh quá sớm hoặc quá muộn thông thường không liên quan đến các vấn đề sức khỏe quá nghiêm trọng.

Mãn kinh sớm, trong độ tuổi từ 40 đến 45, ảnh hưởng đến khoảng 5% phụ nữ. Mãn kinh sớm, trước 40 tuổi, ảnh hưởng đến khoảng 1% phụ nữ. Nếu thời gian của bạn thay đổi đáng kể (trở nên dài hơn hoặc ngắn hơn hoặc thay đổi rõ rệt so với lịch trình mãn kinh thông thường của bạn) hoặc dừng hoàn toàn trong ba chu kỳ trước 45 tuổi, hãy đặt lịch hẹn với bác sĩ để đánh giá. Nếu bạn đang trải qua thời kỳ mãn kinh sớm thì bạn có nguy cơ bị nhiều hậu quả sức khỏe lâu dài, bao gồm bệnh tim, mất trí nhớ, Parkinson và loãng xương nếu bạn không dùng liệu pháp hormone, được gọi là liệu pháp thay thế hormone một cách hợp lý trong những trường hợp này.

Khi bước vào độ tuổi mãn kinh, hầu hết những người phụ nữ đều nghĩ đến những triệu chứng của thời kỳ này nhiều hơn bất cứ điều gì khác. Các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh thường mang lại những cảm giác khó chịu, đặc biệt là những cơn bốc hỏa.

Giai đoạn tiền mãn kinh thường diễn ra với các triệu chứng nhẹ và ít biểu hiện. Các triệu chứng của giai đoạn tiền mãn kinh có thể bao gồm:

• Chu kỳ kinh nguyệt không đều
• Thời gian cho mỗi chu kỳ dài ngắn bất thường (Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt)
• Vú mềm
• Tăng cân
• Tóc dễ gãy rụng
• Nhịp tim tăng nhẹ
• Thi thoảng đau đầu
• Giảm ham muốn tình dục
• Thường mất tập trung
• Suy giảm trí nhớ
• Đau nhức các cơ
• Nhiễm trùng đường tiết niệu
• Khó thụ thai

Trong khi đó, nồng độ hormone estrogen giảm tới ngưỡng tối thiểu, điều đó đánh dấu sự xuất hiện của giai đoạn mãn kinh. Khi giai đoạn mãn kinh xảy ra, người phụ nữ có thể gặp phải một số triệu chứng sau:

• Thường xuyên xuất hiện những cơn bốc hỏa
• Đổ mồ hôi nhiều vào ban đêm
• Thường xuyên cảm thấy phiền muộn, lo lắng hoặc cáu kỉnh quá mức
• Mất ngủ
• Mệt mỏi
• Da, niêm mạc khô, đặc biệt là niêm mạc âm đạo
• Tiểu thường xuyên, tiểu đêm, tiểu không kiểm soát.

Giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh cũng có thể làm tăng nồng độ cholesterol trong máu. Đây là lý do tại sao phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tim mạch cao hơn. Để phát hiện sớm và điều chỉnh nồng độ cholesterol kịp thời cần thường xuyên kiểm tra mức cholesterol, ít nhất mỗi năm một lần.

Triệu chứng chính của mãn kinh sớm là thời gian không thường xuyên hoặc ngừng hoàn toàn mà không cần bất kỳ lý do nào khác (chẳng hạn như mang thai).

Một số phụ nữ cũng có thể có các triệu chứng mãn kinh điển hình khác, bao gồm:

• Nóng bừng
• Đổ mồ hôi đêm
• Khô âm đạo và khó chịu trong quan hệ tình dục
• Khó ngủ
• Tâm trạng buồn rầu hoặc lo lắng
• Giảm ham muốn tình dục (libido)
• Suy giảm trí nhớ và sự tập trung

Phụ nữ trải qua thời kỳ mãn kinh sớm cũng tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương và bệnh tim mạch do nồng độ hormone estrogen giảm.

Các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh thường mang lại nhiều phiền toái cho cuộc sống của người phụ nữ. Các triệu chứng này có xu hướng nặng dần lên từ giai đoạn tiền mãn kinh đến mãn kinh. Có nhiều phương pháp được sử dụng để điều trị các triệu chứng của giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Liệu pháp hormone (estrogen) có thể được áp dụng để điều trị triệu chứng của cả tiền mãn kinh và mãn kinh. Những loại thuốc này hoạt động dựa vào cơ chế bình thường hóa nồng độ estrogen trong cơ thể qua đó làm giảm những triệu chứng khó chịu do rối loạn nội tiết tố. Trong nhiều trường hợp, liệu pháp hormone còn có thể làm giảm nguy cơ mắc loãng xương ở phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh.

Liệu pháp hormone có thể sử dụng với nhiều dạng, bao gồm:

• Thuốc viên theo đường uống
• Kem
• Gel
• Miếng dán da

Tùy vào tình trạng của các triệu chứng mãn kinh mà bác sĩ sẽ kê đơn phù hợp với từng người. Ngoài liệu pháp hormone, các loại thuốc mãn kinh khác có thể hướng đến nhiều mục tiêu hơn. Chẳng hạn như kem bôi âm đạo có thể làm giảm tình trạng khô âm đạo, giảm cảm giác đau khi quan hệ, qua đó khơi dậy ham muốn tình dục. Thuốc chống trầm cảm có thể giúp người phụ nữ thay đổi tâm trạng theo hướng tích cực. Hay đối với chứng đau nửa đâu, một loại thuốc chống động kinh có tên gabapentin có thể là một sự lựa chọn tốt.

Thay đổi một số thói quen sinh hoạt hàng ngày cũng có thể là một trong những cách hiệu quả để làm giảm các triệu chứng mãn kinh. Tập thể dục thường xuyên vừa giúp cải thiện tâm trạng, duy trì cân nặng hoặc thậm chí làm giảm các cơn bốc hỏa. Lên kế hoạch hoạt động cho mỗi ngày có thể cải thiện chứng rối loạn trí nhớ hay hạn chế làm việc trước khi đi ngủ để tránh dẫn đến mất ngủ. Dưới đây là một vài biện pháp khác bạn có thể áp dụng nhằm cố gắng làm giảm các triệu chứng mãn kinh:

• Chia khẩu phần ăn thành các bữa ăn nhỏ
• Hạn chế sử dụng các chất kích thích như rượu, bia và thuốc lá
• Hạn chế sử dụng caffeine, đặc biệt là vào buổi tối
• Áp dụng một số chế độ ăn dành riêng cho những người phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh.

Phương pháp điều trị chính cho mãn kinh sớm là thuốc tránh thai kết hợp hoặc liệu pháp thay thế hormone (HRT) để bù cho lượng hormone bị thiếu của bạn. Nếu bạn đã có một số loại ung thư, chẳng hạn như một số loại ung thư vú, bạn có thể không thể điều trị nội tiết tố. Các chuyên gia y tế sẽ nói chuyện với bạn về các lựa chọn điều trị khác và thay đổi lối sống mà bạn có thể thực hiện để giúp bảo vệ sức khỏe của mình.

Cả hai giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh đều thuộc thời kỳ mãn kinh và đây là sự đánh dấu cho việc kết thúc quãng thời gian có thể sinh sản của người phụ nữ. Giai đoạn này mang đến những sự thay đổi về cả tâm và sinh lý, tuy nhiên không phải tất cả những sự thay đổi này đều là tiêu cực. Hiện nay có rất nhiều phương pháp đang được áp dụng để điều trị và làm hạn chế các triệu chứng của giai đoạn tiền mãn kinh cũng như mãn kinh giúp người phụ nữ cảm thấy thoải mái hơn trong cuộc sống.

Nguồn tham khảo: healthline.com, my.clevelandclinic.org, newsnetwork.mayoclinic.org, nhs.uk/conditions/early-menopause