Viêm đường hô hấp trên ở trẻ em và cách tránh bệnh vào mùa lạnh

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Lê Tuyết Nga - Bác sĩ chuyên khoa I - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo về các bệnh lý viêm đường hô hấp trên. Theo số liệu thống kê, trung bình một đứa trẻ dưới 5 tuổi có thể mắc bệnh viêm đường hô hấp trên từ 4 – 6 lần trong một năm, điều này khiến trẻ suy giảm sức khỏe, chậm phát triển thể chất và trí tuệ.

Đường hô hấp trên được tính từ mũi đến thanh quản bao gồm mũi, họng và thanh quản. Khi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào sẽ làm xuất hiện các triệu chứng của cảm, nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến các bệnh viêm mũi, viêm họng, viêm VA, viêm amidan, viêm thanh quản, viêm xoang, viêm tai giữa... Các bệnh này gọi chung là viêm đường hô hấp trên.

Viêm đường hô hấp trên có thể gây ra bởi virus, vi khuẩn, bụi, khí độc, nấm mốc... Bệnh thường khởi phát bởi một loại virus trước đó, sau đó bội nhiễm vi khuẩn gây nên tình trạng viêm họng và nhiễm trùng đường hô hấp trên. Ngoài ra, vẫn có một số yếu tố nguy cơ khác làm gia tăng khả năng xâm nhập của virus, vi khuẩn gây bệnh như:

• Lứa tuổi và tình trạng sức khỏe của trẻ: Trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi, trẻ sinh non tháng, trẻ có thể trạng suy dinh dưỡng, còi xương hoặc trẻ bị suy giảm miễn dịch.
• Môi trường sống: Trẻ sống trong môi trường ẩm thấp, điều kiện vệ sinh kém, trẻ nằm phòng điều hòa với nhiệt độ thấp khiến mũi họng bị khô dẫn đến viêm, nguy cơ mắc bệnh viêm đường hô hấp trên ở trẻ em sẽ càng tăng cao hơn khi thời tiết thay đổi.

• Triệu chứng thường gặp nhất là sốt: Dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất của bệnh viêm đường hô hấp trên thường. Trẻ sốt cao thành cơn, thân nhiệt tăng 39 - 40 độ C.
• Sổ mũi và chảy nước mũi: Dịch nhiều, trong, loãng, không có mủ và không mùi hôi. Một số trẻ chảy nước mũi thường xuyên 1 bên hoặc cả 2 bên mũi. Một số trẻ em bị viêm VA mãn do trực khuẩn thì chất nhầy chảy ra ở mũi thường có màu xanh.
• Ho thành cơn hay ho khan, ho có đờm.
• Khó thở là một triệu chứng không đặc thù của viêm đường hô hấp trên, thường là triệu chứng của viêm đường hô hấp. Khó thở rất ít gặp nhưng khi đã gặp thì thường là dấu hiệu của bệnh nặng, bé phải thở rít, thở khò khè... Sau đợt cấp, nếu không chữa trị tốt dễ chuyển sang viêm mạn tính, với triệu chứng thường là ho, rát họng, nuốt thấy hơi vướng trong họng, nghẹt mũi do hiện tượng phì đại cuống mũi.
• Nhức đầu (thường gặp trong viêm xoang)
• Trẻ bị kèm viêm kết mạc mắt, sợ ánh sáng, mắt đỏ, đau, ngứa và chảy nước mắt
• Hơi thở hôi
• Đau cơ, mệt mỏi
• Đau bụng, nôn ói, tiêu chảy

Bố mẹ cần có các biện pháp hỗ trợ như thế nào để giúp bé phòng tránh bệnh nhất là khi trời lạnh.

Bố mẹ cần thực hiện các biện pháp hỗ trợ sau đây để giúp bé nhanh chóng hồi phục và ngăn ngừa nguy cơ tái phát:

• Sắp xếp phòng ở: Phòng của bé cần được dọn dẹp sạch sẽ và gọn gàng. Lưu ý khi sử dụng máy điều hòa: Điều chỉnh ở nhiệt độ khoảng 25 - 26 độ C và nhớ tắt máy lạnh trước khi bé rời khỏi phòng 30 phút để cơ thể bé không bị chênh lệch nhiệt độ quá đột ngột. Có một cách để kiểm tra nhiệt độ phòng để xem đã phù hợp với bé chưa, đó là sờ sau gáy và lưng bé. Nếu bé không toát mồ hôi và ngủ ngon thì nhiệt độ phòng phù hợp.
• Dinh dưỡng: Các bà mẹ cần cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ bằng cách cho bé bú đủ bữa trong ngày, bổ sung các thực phẩm giúp tăng cường vitamin, DHA, dễ tiêu hóa. Nếu bé đã bước vào giai đoạn ăn dặm, mẹ nên cân đối thực đơn để đảm bảo đầy đủ chất dinh dưỡng.
• Chăm sóc mũi: Bà mẹ nên vệ sinh mũi giúp thông thoáng đường thở cho bé bằng các sản phẩm có nguồn gốc từ nước biển sâu. Các bà mẹ không nên dùng các loại nước theo truyền miệng như nước ép tỏi, hành để nhỏ vào mũi trẻ vì sẽ có thể gây bỏng niêm mạc mũi khiến bệnh viêm đường hô hấp trở nên trầm trọng hơn.

Đối với em bé sơ sinh trong tháng đầu tiên, trẻ chưa có đề kháng tốt, mẹ và những người chăm sóc bé nên tránh tiếp xúc với bé nếu bản thân đang bị bệnh hoặc phải rửa tay sạch sẽ khi chăm bé, nên đeo khẩu trang nếu bị cảm ho.

Những trẻ sinh mổ thường dễ bị khò khè do đàm nhớt còn lại ở đường hô hấp, bà mẹ không nên quá lo lắng và không tự ý cho bé uống kháng sinh sớm, nên đưa trẻ đến trung tâm y tế để được hút đàm và trị liệu theo chỉ định của bác sĩ.

Một công trình nghiên cứu ở Mỹ cho thấy, những em bé sử dụng kháng sinh trước 1 tuổi có nguy cơ khởi phát bệnh hen suyễn nhiều hơn so với em bé sử dụng kháng sinh sau 1 tuổi.

Một số trẻ khóc đêm, bỏ bú đơn thuần vì nghẹt mũi, mẹ cần phải thông mũi cho bé bằng cách hút mũi và cho bé nằm đầu cao, vỗ lưng nhè nhẹ giúp trẻ ho và nôn ra đờm dãi. Phụ huynh nên lưu ý, ho là một phản xạ tốt để bảo vệ cơ thể trẻ, bảo vệ phổi cho trẻ, do đó không nên quá lo lắng và tự tiện cho bé uống thuốc ức chế ho, nhất là đối với trẻ dưới 1 tuổi.

• Cần bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng cho bé nên khi trẻ mắc bệnh, bố mẹ nên tiếp tục cho trẻ ăn, bú bình thường
• Cha mẹ cần bổ sung chất dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ để nâng cao sức đề kháng, nên chia nhỏ bữa ăn, cho trẻ ăn từng ít một để đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ
• Cho con ăn nhiều rau xanh và hoa quả để bổ sung chất xơ và vitamin. Uống nhiều nước, nước cam và nước ép hoa quả để tăng sức đề kháng
• Cho trẻ ăn thực phẩm giàu dinh dưỡng nhưng dễ ăn, dễ tiêu hóa như các loại cháo, súp, đồ ăn nấu nhừ
• Bổ sung nước: Nước rất quan trọng, bố mẹ cần bổ sung đủ nguồn nước giúp cơ thể bé mau khỏe mạnh
• Tạo thói quen uống nước ấm vào buổi sáng sớm sau khi ngủ dậy để cổ họng bé không bị khô
• Giữ ấm cơ thể cho bé khi thời tiết lạnh, vệ sinh thân thể và môi trường sống sạch sẽ, tránh ở những nơi ẩm thấp
• Nếu trẻ bị sốt, nên cho trẻ nằm trong phòng mát, thường xuyên lau mát ở các vùng trán, nách, bẹn bằng nước ấm
• Nếu trẻ sốt cao trên 38.5 cần cho trẻ dùng thuốc hạ sốt dành riêng cho trẻ theo đúng liều lượng
• Rửa mũi cho trẻ bằng nước muối sinh lý trước khi cho trẻ ăn, bú sữa và đi ngủ
• Kê cao gối cho trẻ khi ngủ để trẻ dễ thở hơn
• Luôn trang bị khẩu trang cho trẻ mỗi khi ra đường
• Hạn chế đưa trẻ đến nơi đông người
• Hạn chế cho trẻ ra ngoài vào những ngày giao mùa
• Cho bé đi tiêm chủng đầy đủ theo lịch để phòng ngừa bệnh

Để điều trị các bệnh lý viêm đường hô hấp trên ở trẻ, trước hết cần tìm nguyên nhân. Bệnh phần lớn là do virus nên không cần dùng kháng sinh mà chỉ cần điều trị triệu chứng.

Đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi xuất hiện các dấu hiệu nặng như: sốt cao, ho không dứt, nôn ói kéo dài, tiêu chảy nặng hoặc có các dấu hiệu biến chứng ở tai, phổi, đường tiêu hóa, mắt...

Khoa nhi tại hệ thống Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ tiếp nhận và thăm khám các bệnh lý mà trẻ sơ sinh cũng như trẻ nhỏ dễ mắc phải: Sốt virus, sốt vi khuẩn, viêm tai giữa, viêm phổi ở trẻ,.... Với trang thiết bị hiện đại, không gian vô trùng, giảm thiểu tối đa tác động cũng như nguy cơ lây lan bệnh. Cùng với đó là sự tận tâm từ các bác sĩ giàu kinh nghiệm chuyên môn với các bệnh nhi, giúp việc thăm khám không còn là nỗi trăn trở của các bậc cha mẹ.