Nuôi dưỡng trẻ dưới 6 tháng khi mẹ không có sữa thế nào?

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Nguyễn Thái Ngọc Châu - Khoa Nhi sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc

Một số trường hợp trẻ không thể dùng sữa mẹ dù rằng sữa mẹ là thức ăn tự nhiên, thích hợp nhất cho trẻ trong giai đoạn đầu đời:

• Do trẻ: Trẻ sinh quá non cần nuôi dưỡng đặc biệt, trẻ bị sứt môi chẻ vòm hầu, trẻ bị các bệnh rối loạn chuyển hóa bẩm sinh
• Do mẹ: Mẹ bị nhiễm HIV, lao tiến triển, mẹ bị thủy đậu trong vòng 5 ngày trước sinh và 2 ngày sau sinh cần cách ly khỏi em bé, mẹ bị hóa trị, xạ trị...

Một số trường hợp khác: Mẹ phải đi làm sớm vì kinh tế khó khăn, mẹ rời bỏ con (mất sớm sau sinh, ly hôn..), mẹ mất sữa do dùng thuốc, áp xe vú hai bên

Giải pháp sai lầm: Trẻ được nuôi bằng nước cháo loãng hay bột khuấy sẽ không đủ các chất cần thiết cho sự phát triển. Ngoài ra, trẻ không tiêu hóa được chất bột trước 6 tháng tuổi, hậu quả là trẻ sẽ tụt cân nhanh, ngừng phát triển về chiều cao, vòng đầu, vòng ngực. Sau cùng dẫn đến:

• Suy dinh dưỡng thể teo đét nếu cho bé ăn toàn cháo loãng
• Suy dinh dưỡng thể phù nếu cho bé ăn bột khuấy đặc.

Cả 2 thể suy dinh dưỡng đều kèm theo thiếu vitamin A gây mù mắt cho trẻ nếu không điều trị kịp thời.

Một số giải pháp thay thế phù hợp:

• Bú chực mẹ khác đến 6 tháng tuổi, hoặc dùng ngân hàng sữa mẹ. Hiện tại Việt Nam đã có hai ngân hàng sữa mẹ tại Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh.
• Nuôi bằng sữa súc vật (bò, dê, trâu..) tùy hoàn cảnh.
• Nuôi bằng sữa đậu nành.

3.1. Khi dùng sữa bò

Thông thường các loại sữa hộp dành cho trẻ nhũ nhi đều có muỗng lường. Mỗi muỗng lường gạt ngang tương đương với 30ml nước. Một số hãng sữa cho muỗng lường lớn: 60ml nước/ muỗng. Tùy theo tuổi, pha sữa phù hợp với lượng sữa bú mỗi lần và số lần trong ngày.

Nguyên tắc nuôi trẻ sơ sinh bằng sữa bò thay thế:

Tuần đầu tập ăn từ ít tới nhiều, mỗi ngày tăng 10ml cho mỗi bữa ăn.

Ví dụ: Ngày 1: 10ml x 6-7 bữa

Ngày 2: 20ml

Ngày 3: 30ml

Ngày 7: 70ml

Tuần 2: 80ml x 6-7 bữa

Tuần 3: 90ml x 6-7 bữa

Tuần 4: 100ml x 6-7 bữa

Từ tháng thứ 2 đến tháng thứ 6, có thể tính trung bình lượng sữa bú trong ngày, bằng 15% cân nặng. Theo dõi sự dung nạp sữa, trẻ tăng cân từ 25-30 g/ngày, trẻ có thể cần 140-200ml/kg/ngày trong 3 tháng đầu. Tuy nhiên, tốc độ tăng cân giảm xuống từ 3-12 tháng.

Nếu trẻ sinh non hoặc sinh yếu, mỗi lần không ăn được nhiều, có thể tăng số bữa trong ngày lên 8-10 tùy khả năng của trẻ.

3.2. Cách dùng các loại sữa khác

• Sữa dê: Giống sữa bò tươi, có thể dùng cho trẻ sau khi thêm đường 35g/ lít và đun sôi để nguội uống.
• Sữa trâu: Ở một số vùng có thể dùng loại sữa này. Sữa trâu thường đặc hơn sữa bò tươi nên khi dùng phải pha thêm nước, thêm đường và đun sôi để nguội uống. Cách pha: 1 lít sữa trâu + 3 lít nước + 200g đường.
• Sữa đậu nành: Dễ tiêu hơn sữa bò tươi, nhưng thiếu chất béo. Khi dùng nên thêm dầu và đường. Cách chế biến sữa đậu nành: ngâm 100g đậu nành trong 3 giờ, giã nhỏ thêm 1 lít nước, trộn đều và lọc lấy nước qua vải dày. Thêm 2 muỗng canh dầu + 2 muỗng canh đường. Đun lửa nhỏ cho sôi để nguội uống.

• Điều kiện tối ưu là trẻ bú bao nhiêu cữ là phải có bấy nhiêu bình sữa đi theo để tiện việc vệ sinh.
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ khi lựa chọn sữa cho bé. Loại sữa được chọn nên phù hợp với khả năng kinh tế của từng gia đình vì phải cho trẻ bú trong một thời gian dài.
• Tránh dùng sữa đặc có đường cho trẻ < 6 tháng tuổi vì dễ bị rối loạn tiêu hóa.
• Không nên dùng sữa bột không kem cho trẻ dưới 2 tuổi, do thành phần có nhiều protein và chất khoáng có thể gây mất nước trầm trọng cho trẻ.
• Cần theo dõi sức khỏe định kỳ cho trẻ tại các Trung tâm dinh dưỡng/Trạm y tế gần nhà để bác sĩ giúp mẹ điều chỉnh kịp thời số cữ cho bú, số lượng mỗi lần bú phù hợp với nhu cầu của trẻ.
• Sau khi trẻ bú xong nên vệ sinh sạch sẽ bình sữa, pha sữa nên pha dư một chút, sữa pha xong cho bú ngay, sữa còn dư nên bỏ đi vì có thể gây tiêu chảy nhiễm trùng.
• Không nên dùng sữa bò tươi cho trẻ dưới 3 tháng, bởi vì khó tiêu và dễ nhiễm trùng.

Sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng phù hợp, đầy đủ chất nhất cho trẻ, do đó mẹ hay cố gắng tận dụng mọi khả năng cho trẻ bú sữa mẹ!