Làm thế nào khi trẻ bị tăng động giảm chú ý?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Thành Long - Chuyên gia tư vấn tâm lý, Phòng khám Tâm lý, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.

Tăng động giảm chú ý là một trong những rối loạn phát triển tâm thần - thần kinh ở trẻ. Nghiên cứu tại 102 quốc gia trên thế giới cho thấy có khoảng 6,5 % trẻ em mắc rối loạn này.

Tăng động giảm chú ý (ADHD) là một bệnh lý được ghi nhận ở cả trẻ em và người lớn, tuy nhiên, thường gặp hơn ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Trẻ bị tăng động giảm chú ý thường có những biểu hiện chính như: Vận động nhiều, luôn nhấp nhổm, chạy nhảy, leo trèo; không tuân thủ các quy định, yêu cầu (tăng động); khó khăn trong việc tổ chức, sắp xếp công việc; thường xuyên đánh mất các vật dụng cần thiết cho công việc, học tập; thường xuyên quên trong hoạt động, sinh hoạt hằng ngày (giảm chú ý); khó khăn trong việc tuân thủ yêu cầu từ người khác; gặp khó khăn mỗi khi phải chờ đợi đến lượt; bật ra những câu trả lời khi chưa nghe hết câu hỏi, nói quá nhiều... hoặc trạng thái hỗn hợp.

Hệ lụy của vấn đề này là tình trạng phát triển tâm sinh lý, học tập, giao tiếp, phát triển cảm xúc cũng như các kỹ năng xã hội của trẻ gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, việc phát hiện, điều trị và can thiệp sớm có vai trò quan trọng trong việc cải thiện, hồi phục chức năng cho các trẻ bị tăng động giảm chú ý.

Hiện có nhiều phương pháp điều trị tăng động giảm chú ý ở trẻ như: Giáo dục hành vi, trị liệu tâm lý, điều trị bằng thuốc, hoặc kết hợp giáo dục, trị liệu tâm lý và điều trị bằng thuốc.

Trong đó liệu pháp kết hợp giữa thuốc, giáo dục hành vi và trị liệu tâm lý được đánh giá mang lại hiệu quả tích cực nhất.

2.1. Liệu pháp tâm lý

Kể cả trong những trường hợp trẻ bị nhẹ, thì vai trò của bố mẹ trong chăm sóc trẻ bị tăng động giảm chú ý trong giáo dục hành vi và tâm lý cho trẻ là không thể xem nhẹ.

Liệu pháp tâm lý có vai trò quan trọng và xuyên suốt trong quá trình điều trị của trẻ. Bố mẹ cần có sự quan tâm đúng mực tới trẻ và tình trạng bệnh lý của trẻ để đem lại hiệu quả cao nhất. Một số biện pháp mà các bậc cha mẹ có thể áp dụng cho trẻ:

• Luôn đưa ra các quy tắc cụ thể, rõ ràng, ngắn gọn. Trẻ cần hiểu rõ, chính xác cha mẹ mong muốn gì ở mình.
• Thái độ luôn kiên trì, khi dứt khoát, đôi khi ra lệnh.
• Tập cho trẻ thói quen làm việc có kế hoạch. Cha mẹ có thể cùng trẻ lập kế hoạch, theo dõi và giúp đỡ trẻ hoàn thành công việc.
• Tập cho trẻ chú ý nghe nhìn khi các bạn nói.
• Tạo ra sự quan tâm đúng mực nơi trẻ, tìm điểm mạnh để động viên khích lệ và điểm yếu để giúp đỡ trẻ hoàn thiện bản thân.
• Nên cho trẻ chơi trò chơi tĩnh, đòi hỏi tư duy, tránh chơi game và các trò chơi bạo lực.
• Cho trẻ tham gia thể dục, thể thao rèn luyện sức khỏe theo lứa tuổi của trẻ.
• Luôn nhắc trẻ luật lệ, nội quy trước khi đến nơi công cộng.
• Giao việc cho trẻ, điều này giúp trẻ có cảm giác về trách nhiệm và nâng cao lòng tự trọng của trẻ.
• Giao việc có phần thưởng tích cực mỗi khi bé làm điều đúng đắn cũng như tránh việc thường xuyên đánh mắng, nặng lời với trẻ.

2.2. Điều trị bằng thuốc

Thuốc thuộc nhóm hướng tâm thần: Dextroamphetamine và Methylphenidate

Các thuốc thuộc nhóm thuốc hướng tâm thần gây nghiện có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương như Dextroamphetamine dùng cho trẻ em trên 3 tuổi và Methylphenidate cho trẻ em từ 6 tuổi trở lên với liều lượng được khuyến cáo cho kết quả tốt và không có nguy cơ gây nghiện.

• Dexmethylphenidate: Dùng điều trị Rối loạn giảm chú ý – Tăng động cho trẻ từ 3 tuổi trở lên. Thời gian bán hủy dài hơn Methylphenidate nhưng loại thường vẫn phải uống nhiều lần trong ngày. Dạng tác dụng kéo dài cho phép sử dụng ngày một lần.
• Adderall (Dextroamphetamine + Amphetamine): Tác dụng phụ thường gặp ở các thuốc kích thích tâm thần: Loạn nhịp tim, giảm ngon miệng, sụt ký, mất ngủ, bồn chồn, đau đầu, đau bụng, mẫn ngứa da và Tic. Khoảng 80 đến 90% bệnh nhân đáp ứng với Methylphenidate và Dextroamphetamine.
• Methylphenidate: Được chỉ định cho trẻ từ 6 tuổi trở lên. Thuốc dạng tác dụng thông thường ngày uống 2 đến 3 lần vì tác dụng chỉ kéo dài trong vòng 2 đến 3 giờ. Loại tác dụng kéo dài chỉ dùng 1 lần/ ngày. Loại tác dụng kéo dài: Concerta

Atomoxetine

Không thuộc nhóm thuốc kích thích tâm thần nhưng cũng là lựa chọn trong điều trị Giảm chú ý – Tăng động cơ chế tác dụng ức chế hấp thu chất norepinephrine. Thuốc được chỉ định cho trẻ trên 6 tuổi. Bệnh nhân suy gan cần phải giảm liều 50 đến 75%.

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng và nhóm ức chế chọn lọc tái hấp thu Serotonin:

Đây là lựa chọn thứ 2 sau các thuốc kích thích tâm thần và Atomoxetine trong những trường hợp kháng với các thuốc trên và kèm theo trầm cảm lo âu hoặc sử dụng thuốc kích thích tâm thần xuất hiện rối loạn Tic. Imipramine và Desipramine là 2 thuốc tác dụng tốt nhất kế đó là Nortriptyline.

Clonidine, đồng vận α-Adrenergic:

Là lựa chọn thứ 3 và đối với các trường hợp kèm rối loạn Tic, hội chứng Gille de la Tourette và có những hành vi gây hấn.Kết hợp thuốc: (Methylphenidate – dexmethylphenidate) hoặc Dextroamphetamine và Clonidine

Guafacine

Là thuốc đối vận thụ thể giao cảm α-2a lựa chọn đầu tiền được chấp thuận trong điều trị ADHD. Do Guanfacine có khả năng tác dụng an thần, nên cảnh báo trước cho bệnh nhân thận trọng hoặc tránh sử dụng các loại máy móc nặng hay lái xe vì có thể gây nguy hiểm.Một số cha mẹ ngần ngại không dám cho trẻ điều trị bằng thuốc hóa dược vì lo ngại việc dùng thuốc điều trị bệnh tăng động giảm chú ý có thể gây nghiện. Tuy nhiên, trong khi trên thực tế, bác sĩ sẽ chỉ chỉ định điều trị cho trẻ sau khi cân nhắc giữa các yếu tố hiệu quả và nguy cơ. Trẻ bị mắc hội chứng tăng động giảm chú ý nếu đủ nặng, mà không được điều trị thuốc và kiểm soát tốt sẽ có nguy cơ mắc thêm các rối loạn tâm thần khác, nguy cơ sử dụng chất gây nghiện, rối loạn hành vi, cũng như tai nạn cao hơn so với trẻ bình thường. Do đó, nếu cần thiết và có sự chỉ định của bác sĩ, cha mẹ nên cho trẻ điều trị theo đúng hướng dẫn để đạt được hiệu quả cao. Tuyệt đối không tự ý mua thêm thuốc điều trị bừa bãi, điều trị mà không có sự cho phép của bác sĩ. Ngoài ra, cha mẹ có trẻ bị tăng động, giảm chú ý cần có thêm kiến thức, hiểu đúng về bệnh này để có thể phát hiện sớm, cho trẻ được điều trị hợp lý.

Trẻ em có tính tò mò, hiếu động nhưng lại rất dễ tổn thương. Tăng động giảm chú ý sẽ ảnh hướng đến sự phát triển sau này của trẻ. Vì vậy mỗi bậc cha mẹ hãy dành cho con trẻ những yêu thương và sự quan tâm đúng mực, đồng hành cùng trẻ cả hiện tại và tương lai.