Vắc-xin nào cho các biến thể mới của virus Corona?

Bài viết bởi TS. Ngô Anh Tiến – Ngân hàng mô Vinmec - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec

Biến thể mới của virus gây đại dịch Covid-19 vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Không chỉ tại Anh, Nam Phi, hiện nay biến thể virus Corona mới có tốc độ lây lan nhanh ở nhiều quốc gia trên thế giới. Trong khi đó, các công trình nghiên cứu vắc-xin tại nước ta và nhiều nước khác vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm. Vậy vắc-xin nào có thể phòng ngừa được các biến thể “siêu lây nhiễm” của loại virus Corona này?

Ngày thứ 3 bùng phát các ca lây nhiễm cộng đồng, theo số liệu của Bộ Y tế vào lúc 6:35 sáng nay, ngày 30/01/2021 - Cập nhật dịch Covid-19 tại Việt Nam có tổng cộng 106 ca nhiễm mới, với phần lớn ca bệnh liên quan dịch tễ tới ổ dịch tại thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Đây là ổ dịch liên quan tới biến thể mới B.1.1.7 tại Anh, loại biến thể với các đột biến nguy hiểm, có tốc độ lây lan nhanh và tỷ lệ tử vong cao. Hiện biến thể này đã lan tới hơn 70 quốc gia, cùng với biến thể B.1.351 bắt nguồn từ Nam Phi, đây là hai dòng biến thể chính khiến cho công tác phòng chống và dập dịch trở nên bất ổn hơn rất nhiều.

Bởi các bằng chứng cho thấy các biến thể mới có thể tránh được khả năng miễn dịch do vắc-xin hoặc miễn dịch do các bệnh nhiễm trùng trước đó tạo ra. Đặc biệt là biến thể 501Y.V2 (B.1.351) khi các thử nghiệm trong phòng thí nghiệm đã chỉ ra rằng nó mang các đột biến làm suy yếu hiệu lực của “kháng thể trung hòa” bất hoạt virus được tạo ra bởi những người đã tiêm vắc-xin Pfizer hoặc Moderna RNA. Do đó, các nhà nghiên cứu đã tiến hành cập nhật và thiết kế lại các vắc-xin nhằm tạo ra vũ khí có thể chiến đấu hiệu quả với các biến thể mới của virus. [1].

Theo tin tức cập nhật mới nhất đăng tải trên tạp chí danh tiếng Nature, Công ty Công nghệ Sinh học Novavax đã đưa ra bằng chứng đầu tiên cho thấy vắc-xin phòng Covid-19 của họ có hiệu quả chống lại các biến thể lây lan nhanh của SARS-CoV-2 virus.

Nhưng dữ liệu công bố mang lại cả tin tốt và tin xấu: tin tốt là vắc-xin này của Novavax có hiệu quả hơn 85% đối với biến thể COVID-19 B.1.1.7 được xác định ở Vương quốc Anh, còn tin xấu là nó có hiệu quả thấp hơn 50% đối với biến thể B.1.351 (còn được biết đến với tên gọi 501Y.V2) đã được phát hiện ở Nam Phi vào tháng 10/2020, là dòng biến thể nguy hiểm và cũng đang lan rộng khắp thế giới.

Các phát hiện này được công bố lần đầu vào ngày 28/01/2021 bởi nhóm dẫn đầu cuộc thử nghiệm ở Nam Phi. Kết quả đến từ một cặp thử nghiệm hiệu quả của vắc-xin dựa trên protein của Novavax. Thử nghiệm ở Nam Phi đã thu hút hơn 4.400 người tham gia, còn thử nghiệm ở Anh là khoảng 15.000 người.

Nghiên cứu ở Nam Phi là nghiên cứu đầu tiên cho thấy rằng biến thể 501Y.V2 có thể được dập tắt bằng cách sử dụng vắc-xin. Dữ liệu gần đây từ các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy rằng biến thể này có khả năng kháng lại các kháng thể được tạo ra bởi những người đã khỏi bệnh COVID-19, cũng như những kháng thể được kích hoạt bởi các loại vắc-xin khác.

Glenda Gray, người đứng đầu Hội đồng Nghiên cứu Y khoa Nam Phi, cho biết: “Chúng tôi vẫn đang thấy hiệu quả của vắc-xin và điều đó cực kỳ quan trọng. Điều này sẽ mang lại lợi ích cho cả cá nhân và sức khỏe cộng đồng,” tại cuộc họp báo công bố kết quả nghiên cứu.

Nhưng kết quả làm dấy lên sự lo ngại rằng 501Y.V2 và các biến thể tương tự sẽ làm giảm đáng kể hiệu quả của các loại vắc- xin khác, David Ho, nhà virus học tại Đại học Columbia ở Thành phố New York cho biết. Nhóm của ông là một trong số những người đã liên kết 501Y.V2 với sự sụt giảm hiệu lực của các kháng thể được tạo ra bởi vắc-xin Pfizer và Moderna. Cả hai loại vắc-xin này đều dựa trên RNA.

XEM THÊM: Báo động đỏ - Sự nguy hiểm của virus Corona chủng mới

Chỉ tình cờ là thử nghiệm vắc-xin Novavax ở Nam Phi mới có thể đo lường tác động của 501Y.V2. Vào cuối năm 2020, biến thể đã được xác định và có liên quan đến một dịch bệnh đang phát triển nhanh chóng bắt đầu ở tỉnh Eastern Cape của đất nước và kể từ đó đã lan rộng ra toàn quốc và nhiều quốc gia khác. Hiện tại, biến thể này chiếm hơn 90% các trường hợp mắc bệnh COVID-19 ở Nam Phi và nó mang một số đột biến trên protein đột biến SARS-CoV-2 - mục tiêu chính của hệ thống miễn dịch chống lại coronavirus và là cơ sở cho hầu hết các loại vắc-xin, bao gồm cả Novavax.

Dòng 501Y.V2 lây lan nhanh đến mức, nó gây ra gần như tất cả các trường hợp COVID-19 đã được ghi lại. Trong nhóm những người được tiêm hai liều vắc-xin, 15 người đã phát triển COVID-19, so với 29 người tham gia được tiêm giả dược, điều này tương đương với hiệu quả là 49,4%. Nghiên cứu đã thu nhận 240 người dương tính với HIV và khi nhóm của Madhi – một nhà tiêm chủng tại Đại học Witwatersrand ở Johansburg - loại trừ nhóm này khỏi phân tích, vắc-xin đã đạt hiệu quả 60%. Đây là một kết quả đầy bất ngờ, bởi trước đó dữ liệu báo cáo ban đầu chỉ ra rằng biến thể này có khả năng chống lại nhiều loại kháng thể “vô hiệu hóa” hay ngăn chặn virus được tạo ra bởi những người đã tiêm vắc-xin khác trước đó hoặc đã khỏi bệnh.

Dữ liệu được chia sẻ tại cuộc họp cũng gợi ý rằng những người trước đó đã bị nhiễm virus gốc không được bảo vệ chống lại sự tái nhiễm bởi 501Y.V2. Những người tham gia nhận giả dược cũng có khả năng nhận được COVID-19, cho dù họ có kháng thể chống lại virus hay không. Marm Kilpatrick, một nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Đại học California, Santa Cruz, cho biết dữ liệu cần được xem xét kỹ lưỡng hơn, nhưng kết quả sơ bộ là “rất đáng lo ngại”.

Kết quả từ thử nghiệm ở Anh dễ so sánh hơn với kết quả từ các loại vắc-xin khác. Trong thử nghiệm này, các nhà điều tra chỉ phát hiện 6 trường hợp nhiễm trùng trong nhóm vắc-xin, so với 56 trường hợp ở nhóm giả dược, tương đương với hiệu quả là 89,3% đối với biến thể B.1.1.7. Trong khi đó, hiệu quả đối với virus ban đầu là 95,6%.

“Trước hết, đây là một tin tuyệt vời. Điều này có nghĩa là sẽ có một loại vắc-xin khác được cấp phép,” Florian Krammer, nhà virus học tại Trường Y Icahn tại Mount Sinai, thành phố New York, cho biết. Dữ liệu từ Nam Phi đang được quan tâm, nhưng Krammer muốn xem thêm chi tiết trước khi đưa ra kết luận. Paul Bieniasz, nhà virus học tại Đại học Rockefeller ở Thành phố New York cho biết, có thể sự khác biệt trong các quần thể thử nghiệm ở Vương quốc Anh và Nam Phi giải thích sự khác biệt về hiệu quả của vắc-xin. Nhưng ông nghi ngờ rằng 501Y.V2 đang trốn tránh phản ứng với vắc-xin của mọi người ở một mức độ nào đó. Ông nói: “Chúng tôi không mong đợi biến thể Nam Phi có thể gây mất hiệu quả hoàn toàn, nhưng sự sụt giảm từ 90% xuống 60%, nếu đúng thì lớn hơn tôi mong đợi. Tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu không có sự sụt giảm nào đó về hiệu quả với các vắc xin khác.”

Việc chờ đợi những dữ liệu đó sẽ không lâu, Madhi đang dẫn đầu một cuộc thử nghiệm vắc xin của AstraZeneca tại Nam Phi và kết quả sẽ sớm có, ông nói. Và một thử nghiệm toàn cầu, với những người tham gia ở Nam Phi, vắc-xin của Johnson & Johnson sẽ mang lại kết quả vào tuần tới.

Novavax và các nhà sản xuất vắc xin khác nói rằng họ đã bắt đầu cập nhật vắc xin của mình để giải quyết các biến thể mới.

Kết quả từ các thử nghiệm hiệu quả của vắc-xin Novavax đã được mong đợi rất nhiều - một phần là do mũi tiêm này dựa trên công nghệ đã được thử nghiệm và kiểm nghiệm. Các loại vắc-xin dựa trên protein đã được sử dụng rộng rãi để ngăn ngừa các bệnh bao gồm viêm gan B và ho gà. Novavax hy vọng sẽ có khả năng sản xuất 2 tỷ liều vắc-xin trong năm nay, với phần lớn nguồn cung này được dành cho các nước có thu nhập thấp và trung bình [2].

Không chỉ Novavax, các công ty sản xuất vắc-xin khác như Moderna, Pfizer và Astra Zeneca cũng đã bắt tay vào nghiên cứu và cập nhật vắc-xin nhằm tăng hiệu quả chống lại các biến thể mới. Moderna đã bắt đầu công việc cập nhật vắc-xin mRNA của mình để có thể đạt hiệu quả cao hơn trong việc phòng ngừa đột biến 501Y.V2. Tal Zaks, Giám đốc khoa học của Moderna – Công ty công nghệ sinh học có trụ sở tại Cambridge, Massachusetts – cho biết, họ cũng có ý định kiểm tra hiệu quả của liều thứ ba của vắc-xin Coronavirus ban đầu và đang xem xét khả năng của một loại vắc-xin đa giá trị. Nhưng trước khi quyết định bất kỳ con đường nào, các nhà khoa học sẽ cần nghiên cứu các động vật và có thể là cả con người phản ứng với bất kỳ bản cập nhật vắc-xin tiềm năng nào [1].

Tài liệu tham khảo:

1. How to redesign COVID vaccines so they protect against variants. https://www.nature.com/articles/d41586-021-00241-6
2. Novavax offers first evidence that COVID vaccines protect people against variants https://www.nature.com/articles/d41586-021-00268-9?utm_source=Nature%20Briefing&utm_campaign=2bb9bb74f0-briefing-wk-20210129&utm_medium=email&utm_term=0_c9dfd39373-2bb9bb74f0-42051879