Nguy cơ mắc tiểu đường hậu Covid 19 ở trẻ em

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Hoàn - Trưởng khoa Nội Nhi - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Để hiểu rõ hơn bệnh tiểu đường và hậu Covid 19 ở trẻ em , chúng tôi tập hợp 1 số nghiên cứu trên thế giới cho thấy, có sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở trẻ em sau mắc COVID -19.

Hiện nay, hàng trăm nghìn trẻ em và thanh thiếu niên ở Việt Nam đã nhiễm và có kết quả xét nghiệm dương tính với SARS-CoV-2, loại vi rút gây ra bệnh COVID-19. May mắn thay, cho đến nay trẻ em thường có các biểu hiện triệu chứng nhẹ, ít có khả năng mắc bệnh nặng so với người lớn. Tuy nhiên, ngay cả khi chúng có ít hoặc không có triệu chứng, trẻ em vẫn có thể phát triển một số bệnh khác sau khi nhiễm COVID và một trong số đó là bệnh tiểu đường.

Tiểu đường là bệnh rối loạn chuyển hóa carbohydrate khá phổ biến ở người lớn nhưng tỷ lệ mắc ở trẻ em chỉ chiếm 5-10% tổng số các bệnh nhân bị tiểu đường. Đặc trưng của bệnh là đường máu tăng cao mạn tính gây nên những rối loạn chuyển hóa protide, lipide ..., hậu quả của bệnh làm tổn thương mạch máu lớn và nhỏ dẫn đến giảm thị lực, suy thận làm giảm chất lượng sống và giảm tuổi thọ

Bệnh tiểu đường type 1, trước đây còn gọi là tiểu đường phụ thuộc insulin, chủ yếu gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên, do tuyến tụy không còn khả năng sản xuất đủ insulin. Bệnh cần điều trị thay thế insulin suốt đời trẻ mới có cơ hội sống.

Bệnh tiểu đường type 2, tuyến tụy có thể tạo ra insulin, nhưng các tế bào trong cơ thể đề kháng lại các tác dụng của insulin. Bệnh thường gặp ở người trường thành và trẻ bị béo phì. Bệnh được điều trị bằng thay đổi chế độ ăn, lối sống và kết hợp thuốc uống chống tăng đường huyết.

Gần đây, một vài nghiên cứu đã báo cáo có sự gia tăng về tỷ lệ mắc tiểu đường cả type 1 và type 2 ở trẻ em mắc COVID-19. Trong đó, nghiên cứu mới nhất của CDC mới công bố có tên “Nguy cơ mắc tiểu đường mới được chẩn đoán hơn 30 ngày sau nhiễm SARS-CoV 2 ở những người dưới 18 tuổi” trong khoảng thời gian từ ngày 1 tháng 3 năm 2020 đến ngày 28 tháng 6 năm 2021. Họ phát hiện ra những trẻ trong cơ sở dữ liệu IQVIA được chẩn đoán mắc COVID-19 có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn 166% so với những trẻ không mắc COVID. Trong cơ sở dữ liệu Health Verity, trẻ em bị COVID có nguy cơ được chẩn đoán bệnh tiểu đường mới cao hơn 31% so với trẻ không mắc. Thêm vào đó, trẻ mắc COVID-19 có nguy cơ xuất hiện tiểu đường cao hơn những trẻ nhiễm trùng hô hấp do căn nguyên khác.

Mặc dù nghiên cứu có một số hạn chế như: phân tích không tính đến tình trạng béo phì ở trẻ em, các tình trạng cơ bản khác, thuốc men, chủng tộc hoặc dân tộc, và nó gộp tất cả các loại bệnh tiểu đường lại với nhau... Tuy vậy, đây là một phát hiện mới đáng để xem xét nghiên cứu thêm trước khi kết luận bất cứu điều gì.

Thực trạng là các bệnh viện nhi vẫn đang chứng kiến ​​nhiều trẻ em mắc bệnh tiểu đường mới khởi phát sau khi mắc hoặc xuất hiện đồng thời khi mắc bệnh COVID-19. Một số trẻ trong đó bị nhiễm toan ceton biến chứng nặng của tiểu đường.

Chúng ta đã biết rằng, tiểu đường type 1 xảy ra là sự kết hợp giữa gen trong cơ thể với một số yếu tố môi trường. Nếu một người được quy định bởi gen là có khuynh hướng xuất hiện bệnh tiểu đường mà tiếp xúc với yếu tố kích hoạt trong môi trường như nhiễm độc, nhiễm virus, nhiễm khuẩn thì bệnh tiểu đường có thể sẽ xuất hiện. Điều này có nghĩa là nhiễm SARS- CoV 2 cũng như nhiều loại virus khác là một yếu tố gây khởi phát bệnh tiểu đường trên những cơ thể nhạy cảm vốn dĩ đã có khả năng nguy cơ mắc bệnh.

Một giả thuyết đã được đưa ra là virus SARS-CoV 2 có thể xâm nhập và tế bảo βeta đảo tụy và phá hủy chúng làm cho tuyến tụy không thể sản xuất được insulin. Giả thuyết khác, sau khi nhiễm COVID -19, hệ miễn dịch của cơ thể sẽ phản ứng để chống lại virus, trong quá trình đó các yếu tố gây viêm có thể làm tổn thương gây mất chức năng sản xuất insulin của tuyến tụy. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đang tìm những bằng chứng thuyết phục trước khi đưa ra kết luận chắc chắn.

Nguyên nhân chính dẫn đến mắc bệnh tiểu đường type 2 là do thừa cân hoặc béo phì, liên quan đến lối sống như vận động ít, ăn uống quá nhiều, ăn uống không lành mạnh (quá nhiều chất béo, quá nhiều đường hay tinh bột). Những người có nguy cơ cao nhất là những người bị “béo trung tâm” (tức là trọng lượng mỡ dư thừa tập trung vào bụng và vùng quanh bụng). Sự bùng phát của dịch COVID -19, cách ly và giãn cách xã hội dẫn đến trẻ ít được vận động ngoài trời, tập luyện thể thao làm gia tăng tình trạng thừa cân béo phì qua đó cũng gián tiếp tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2 ở trẻ em.

Như vậy, cho đến nay, chưa thể kết luận rằng mắc virus SARS-CoV 2 sẽ dẫn đến mắc tiểu đường mà còn phụ thuộc vào cơ thể của từng trẻ, yếu tố gen di truyền, môi trường sống, thể trạng. Điều quan trọng là các bậc cha mẹ có hiểu biết về các yếu tố nguy cơ cũng như nhận biết các triệu chứng để phát hiện và chẩn đoán sớm bệnh.

Trẻ có thể khởi phát các triệu chứng COVID -19 sau khi tiếp xúc với virus 2-14 ngày (trung bình 4-5 ngày) như:

• Sốt.
• Mệt mỏi.
• Đau đầu.
• Ho khan.
• Đau họng.
• Nghẹt mũi/sổ mũi,.
• Mất vị giác/khứu giác.
• Nôn và tiêu chảy, đau cơ...
• Tuy nhiên khá nhiều trẻ không có triệu chứng.
• Các triệu chứng khác ít gặp hơn: Tổn thương da (hồng ban các đầu ‎ngón chi, nổi ban da...); rối loạn nhịp tim; tổn thương thận cấp; viêm thanh mạc ‎(tràn dịch màng phổi, tràn dịch màng bụng, tràn dịch màng tim); gan to, viêm gan; ‎bệnh não (co giật, hôn mê hoặc viêm não)

Trẻ mắc bệnh tiểu đường sẽ có thêm các triệu chứng như:

• Tiểu đêm thường xuyên
• Hay khát nước, uống nhiều nước
• Sụt cân
• Mệt mỏi, không chủ ý
• Thay đổi cảm xúc
• Đau bụng, buồn nôn, nôn mửa...

Triệu chứng của bệnh tiểu đường có thể xảy ra bất cứ khi nào, có thể trước khi có các triệu chứng nhiễm COVID, khi đang mắc bệnh hoặc sau khi đã khỏi bệnh một thời gian. Do đó, các bậc phụ huynh cần theo dõi trẻ để phát hiện sớm các triệu chứng bất thường và đưa con đến khám để được điều trị kịp thời.

Bảo vệ con bạn khỏi nguy cơ lây nhiễm virus Corona cũng là hạn chế tối đa nguy cơ con bạn có thể mắc phải tiểu đường sau khi nhiễm

• Tiêm vắc-xin COVID-19 cho tất cả các thành viên trong gia đình hội đủ điều kiện. Vắc xin hiện được khuyến cáo cho người lớn và trẻ em từ 5 tuổi trở lên. Tiếp theo có thể cho phép tiêm vắc xin cho trẻ em dưới 5 tuổi. Các thử nghiệm lâm sàng vẫn tiếp tục cho các loại vắc-xin có thể được tiêm cho trẻ em dưới 6 tháng tuổi.
• Tránh đám đông, không gian thông gió kém và giữ khoảng cách vật lý an toàn với những người bên ngoài hộ gia đình của bạn.
• Nên cho trẻ đeo khẩu trang vừa vặn ở nơi công cộng hay cả trong lớp học
• Tuân theo hướng dẫn của địa phương về các hạn chế đi lại .
• Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước trong ít nhất 20 giây. Nếu không có xà phòng và nước, hãy sử dụng chất khử trùng tay có cồn 60% trở lên.
• Dạy trẻ ho và hắt hơi vào khăn giấy (nhớ vứt nó đi sau mỗi lần sử dụng) Hoặc ho vào cánh tay hoặc khuỷu tay của chúng. Tránh chạm tay vào mặt trẻ
• Thường xuyên khử trùng mọi bề mặt có khả năng bị ô nhiễm, chẳng hạn như mặt bàn, mặt bàn và tay nắm cửa
• Tránh tiếp xúc với những người bị bệnh, đặc biệt nếu họ bị sốt, ho, hoặc cả hai
• Giữ cho hệ thống miễn dịch mạnh mẽ bằng cách ngủ ít nhất 7 giờ mỗi đêm và giảm mức độ căng thẳng càng nhiều càng tốt
• Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ, kiểm soát cân nặng, tăng cường hoạt động thể lực, thể dục thể thao.

Nếu con bạn có kết quả dương tính với COVID-19, hãy nói chuyện với bác sĩ. Bác sĩ nhi khoa có thể hướng dẫn con bạn trở lại an toàn với các hoạt động như trường học, ở nhà hay các hoạt động thể thao ngoài trời.