Các thách thức trong cuộc chiến sản xuất vắc-xin COVID-19

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Lê Xuân Luật - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Tại Việt Nam, hơn 1000 ca nhiễm SARS-CoV-2, 35 ca tử vong do SARS-CoV-2 đã được ghi nhận. Mấu chốt trong cuộc chiến chống SARS-CoV-2 là sản xuất ra được vắc-xin để phòng ngừa bệnh. Nguyên lý để sản xuất vắc-xin ra thì đơn giản, nhưng để tìm ra vắc xin thích hợp có thể áp dụng lại hoàn toàn không dễ dàng.

SARS-CoV-2 thuộc nhóm Coronavirus. Coronavirus thường cư trú ở người, động vật có vú, chim. Một số bệnh nổi tiếng trên toàn cầu do virus thuộc nhóm Coronavirus gây ra như Cúm, SARS, MERS.

Cấu trúc của các virus thuộc Coronavirus có sự tương đồng. Cấu trúc của SARS và SARS-CoV-2 có sự tương đồng đến 79%. Bộ gen Coronavirus có khoảng 30.000 nucleotides, mã hoá cho 4 protein cấu trúc (structural protein), nucleocapsid protein (N protein), protein màng (membrane protein), spike (S) protein, protein vỏ (envelope protein), protein không cấu trúc (non-structural protein).

Các protein cấu trúc và không cấu trúc đóng vai trò quan trọng trong các thử nghiệm vắc-xin. Hầu hết các vắc-xin thử nghiệm được sản xuất dựa trên cấu trúc của các protein này.

Vắc-xin lưu hành trên thị trường thường ở một trong vài nhóm sau:

• Vắc-xin sản xuất từ virus được bất hoạt
• Vắc-xin sản xuất từ virus được làm giảm độc lực như vắc-xin bại liệt
• Vắc-xin từ các vectơ không nhân lên của virus, một đoạn gen của virus được tích hợp vào một cấu trúc có thể nhân lên như: Vắc-xin từ các vectơ có thể nhân lên của virus: thành phần của virus có thể nhân lên, không có tác hại, được sử dụng như vắc-xin, như vắc-xin Ebola
• RNA vắc-xin: kích thích đáp ứng miễn dịch với protein S của virus
• Một số các loại vắc-xin khác được sản xuất dựa vào các DNA, các protein của virus

Để có một vắc-xin lưu hành trên thị trường, cần trải qua 4 pha thử nghiệm:

• Pha I là thử nghiệm ở một nhóm, theo dõi đáp ứng miễn dịch, tác dụng phụ chặt chẽ.
• Pha II là thử nghiệm ở vài trăm người.
• Pha III là thử nghiệm tính bảo vệ của vắc xin ở hàng ngàn người.
• Cuối cùng pha IV là kiểm tra lại các tác dụng phụ trước khi lưu hành thị trường.

Hiện nay, hơn 200 loại vắc-xin cho SARS-CoV-2 đang được phát triển. Trong đó, chỉ có 11 loại ở pha I, 8 loại ở pha II, 3 loại ở pha II/III. Chưa có loại nào ở pha IV. Một vắc-xin được lưu hành trên thị trường phụ thuộc vào đáp ứng miễn dịch được tạo ra.

Đối với SARS-CoV-2 cũng như các virus khác, virus đột biến luôn là thách thức đối với các nhà sản xuất vắc-xin, virus đột biến tạo ra các chủng mới, không tạo ra đáp ứng miễn dịch đối với vắc-xin đã phát triển trước đó. Vắc-xin lưu hành trên thị trường cần được kiểm nghiệm độ an toàn, tác dụng phụ có thể gây ra. Các vắc-xin phòng SARS-CoV-2 đang được thử nghiệm dè dặt về độ an toàn trên người.

Do vậy, cuộc chiến với SARS-CoV-2 sẽ còn dài lâu. Mặc dù cấp thiết sản xuất vắc xin phòng SARS-CoV-2, nhưng sẽ còn một thời gian rất dài để sản xuất được vắc xin phòng SARS-CoV-2.