Các thuốc điều trị tăng huyết áp cho người già

Người già là đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh cao huyết áp và các biến chứng do cao huyết áp gây ra. Việc sử dụng thuốc điều trị huyết áp là điều cần thiết để có thể cải thiện được mức huyết áp và kiểm soát nguy cơ biến chứng của bệnh cao huyết áp.

Huyết áp có thể tăng dần theo tuổi, không những vậy mà người cao tuổi còn có nhiều yếu tố nguy cơ khiến cho ho dễ gặp phải tình trạng tăng huyết áp hơn đó là béo phì, hút thuốc, tăng mỡ máu, tăng đường huyết, các bệnh mạn tính khác, suy giảm chức năng thận...

Tăng huyết áp còn được gọi là kẻ giết người thầm lặng (silent killer) bởi nó có thể gây ra nhiều biến chứng mà các biểu hiện lâm sàng không rõ ràng. Đối với người già bị cao huyết áp thì có nguy cơ tổn thương tim mạch, thận, mắt hay đột quỵ cao hơn vì có nhiều yếu tố nguy cơ khác đi kèm.

Để có thể chẩn đoán tăng huyết áp ở người già thì cần phải tiến hành đo huyết áp định kỳ. Khi được chẩn đoán người già cần tiến hành điều trị bằng biện pháp dùng thuốc và thay đổi lối sống.

Có rất nhiều nhóm thuốc điều trị tăng huyết áp mà mỗi nhóm thuốc lại có thể phù hợp với một số yếu tố đi kèm khác nhau, ví dụ như người cao tuổi, người mắc bệnh lý đi kèm...

2.1 Các thuốc điều trị huyết áp ưu tiên cho người già

• Thuốc lợi tiểu

Thuốc lợi tiểu là nhóm thuốc được ưu lựa chọn đầu tiên cho người cao tuổi mà không mắc bệnh nên, vì các nghiên cứu thấy rằng việc dùng thuốc lợi tiểu thiazid làm giảm nguy cơ biến chứng trên các cơ quan đích. Ngoài ra, người cao tuổi hay gặp tình trạng tăng huyết áp tâm thu đơn độc nên lựa chọn thuốc lợi tiểu được ưu tiên. Thuốc lợi tiểu có tác dụng làm cho cơ thể tăng đào thải nước và một số chất điện giải ra ngoài theo đường tiểu, giúp làm giảm khối lượng tuần hoàn, giảm gánh nặng cho tim và hạ huyết áp. Thuốc lợi tiểu hay được dùng trong điều trị tăng huyết cho người cao tuổi là thuốc lợi tiểu thiazid( hypothiazid) có tác dụng thải nước và ion natri ra khỏi máu.

• Thuốc chẹn kênh canxi

Thuốc chẹn kênh canxi là nhóm thuốc được lựa chọn nếu người cao tuổi bị tăng huyết áp mà có chức năng thận suy giảm mà trên 75 tuổi, vì có thể giảm được nguy cơ tăng kali máu do các nhóm khác gây ra. Ngoài ra, với những người da đen chưa có bệnh thận thì đây cũng là lựa chọn ưu tiên sử dụng.

Canxi cần thiết cho tất cả các hoạt động của tế bào cơ, kể cả tế bào cơ tim và các cơ bao quanh mạch máu, dòng canxi di chuyển giúp cho sự trượt của các sợi cơ lên nhau và tạo ra sự co cơ. Thuốc chẹn kênh canxi có tác dụng ức chế sự di chuyển của dòng canxi đi vào các tế bào cơ. Việc giảm nồng độ canxi nội bào làm giảm sức co bóp của cơ tim và sự co mạch máu do đó làm giảm huyết áp. Một số thuốc nhóm này có thể được sử dụng bao gồm, Amlodipin, nicardipin, Nimodipine...

• Thuốc ức chế men chuyển

Nhóm ức chế men chuyển là thuốc được lựa chọn cho người cao tuổi bị bệnh thận hay tiểu đường, vì nghiên cứu nhận thấy việc dùng nhóm thuốc này làm giảm nguy cơ biến chứng thận bệnh nhân đái tháo đường và làm chậm diễn biến suy thận.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE) là hoạt động bằng cách ức chế hoạt động của men chuyển hóa angiotensin (ACE), đây là một loại men quan trọng trong việc chuyển từ Angiotensin I thành Angiotensin II. Angiotensin II có tác dụng co mạch rất mạnh và tham gia vào giữ nước, giữ muối gây ra tăng huyết áp, chất này đóng vai trò quan trọng trong bệnh tăng huyết áp vô căn. Chất ức chế men chuyển ACE có tác dụng làm giảm sản xuất angiotensin II. Kết quả, loại thuốc này làm cho mạch máu tránh sự có thắt, mà mở rộng hoặc giãn ra dẫn đến giảm huyết áp. Một số loại thuốc thường dùng của nhóm này gồm enalapril, perindopril(coversyl), captopril, Lisinopril, Trandolapril...

• Thuốc nhóm đối kháng thụ thể Angiotensin II

Thuốc này cũng như nhóm ức chế men chuyển, được ưu tiên lựa chọn ở những người mắc bệnh thận và đái tháo đường, dù ở người cao tuổi hay trung tuổi.

Đây là loại thuốc có tác dụng tranh chấp với vị trí gắn với Angiotensin II ở thụ thể AT1, ngăn chặn không cho Angiotensin II gắn vào các thụ thể của nó để gây ra tác dụng co mạch mạch và giữ nước giữ muối gây tăng huyết áp. Do ái lực của thuốc này với thụ thể AT1 cao hơn rất nhiều lần so với Angiotensin, mà khi gắn vào vị trí đó nó không gây ra tác dụng dược lý.

Một số thuốc hay được sử dụng như Losartan (Cozaar), Telmisartan (Micardis),

Valsartan (Diovan), Irbesartan (Avapro), Eprosartan (Teveten), Candesartan(Atacand) hay Azilsartan (Edarbi)...

2.2 Các thuốc lựa chọn sau cho huyết áp cao

Ngoài những thuốc được lựa chọn chính ở trên, thì trong một số trường hợp khác có thể phải thay thế lựa chọn sang lựa chọn hai hay ba. Dưới đây là một số lựa chọn thuốc thứ hai hay lựa chọn ba cho người già bị cao huyết áp:

• Nhóm chẹn beta giao cảm

Nhóm thuốc này có thể được dùng nếu như người cao tuổi bị bệnh tăng huyết áp kèm theo nhịp tim nhanh hoặc các lựa chọn trên chống chỉ định, tác dụng phụ nhiều...

Thuốc chẹn beta giao cảm là những thuốc ngăn chặn các chất dẫn truyền thần kinh như norepinephrine và epinephrine (adrenaline) gắn vào cả hai thụ thể beta 1 và beta 2 có mặt ở các cơ quan, các nhóm cơ, bao gồm cả các cơ xung quanh mạch máu, sự gắn kết này sẽ gây ra tác dụng làm cho mạch máu bị thu hẹp, tăng nhịp tim.

Bằng cách ngăn chặn những chất này gắn vào thụ thể của nó sẽ ngăn được ảnh hưởng của norepinephrine và epinephrine, thuốc chẹn beta làm giảm huyết áp bằng cách làm giãn các mạch máu và làm giảm nhịp tim. Chúng có thể gây ra tác dụng phụ là co thắt đường dẫn khí do các thụ thể beta nằm ở phổi nếu bị ngăn chặn hoạt động sẽ làm cho các cơ bao quanh đường dẫn khí co lại nên không được dùng cho bệnh nhân hen, COPD.

Một số thuốc thường dùng nhóm này gồm: Atenolol (Tenormin), Betaxolol, Bisoprolol fumarate (Zebeta), Carteolol, Carvedilol (Coreg), Metoprolol (Lopressor), Nadolol (Corgard), Penbutolol, Pindolol, Propranolol...

• Nhóm thuốc kháng aldosteron

Aldosterone là một chất có tác dụng giữ muối và nước, đóng một vai trò quan trọng trong sự tiến triển của bệnh thận. Các thuốc kháng thụ thể aldosterone ( Spironolactone, eplerenone) có thể quan trọng trong liệu pháp điều trị bệnh nhân cao tuổi mà bị suy thận khi huyết áp mục tiêu không đạt được với các thuốc thuộc lựa chọn thứ nhất và thứ hai. Kháng aldosterone đã được chứng minh giúp là làm giảm tình trạng protein niệu khi kết hợp với thuốc ức chế men chuyển (ACEI) hoặc ức chế thụ thể (ARB). Giảm protein niệu có tác dụng giúp giảm biến cố và nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch.

• Thuốc giãn mạch

Nhóm thuốc giãn mạch có tác dụng giãn mạch máu trực tiếp, có thể được lựa chọn nếu người bệnh có kèm theo bệnh mạch máu, khiến cho mạch máu bị co thắt, giảm máu nuôi dưỡng các cơ quan trong cơ thể.

Thông thường việc điều trị tình trạng tăng huyết áp ở người cao tuổi hay phải phối hợp hai thuốc mới có thể đạt mục tiêu điều trị. Cân nhắc việc dùng thuốc phối hợp phù hợp, tránh phối hợp nhóm ức chế men chuyển và ức chế thụ thể Angiotensin.

Huyết áp mục tiêu ở người già bị cao huyết áp không có bệnh nền là dưới 150/90mmHg theo tiêu chuẩn mới, còn với người già có bệnh lý nên tim mạch hay tổn thương thận, tiểu đường...thì mục tiêu huyết áp là dưới 140/90mmHg.

Khi dùng các thuốc huyết áp, đặc biệt ở người cao tuổi có nguy cơ cao bị hạ huyết áp tư thế. Điều này gây ra nguy cơ ngất, choáng khi thay đổi tư thể. Vì vậy để giảm điều này cần:

• Dùng từ liều thấp nhất rồi tăng dần theo thời gian tùy vào đáp ứng của bệnh nhân.
• Cần đo huyết áp tư thế đứng để xem mức huyết áp của bệnh nhân để tránh hạ áp tư thế, để lựa chọn liều thuốc phù hợp.
• Nên dùng liều đầu tiên vào buổi tối trước khi đi ngủ.
• Không nên thay đổi tư thế một cách đột ngột, nên dậy chậm và từng bước để tránh hạ huyết áp tư thế

Để kiểm soát huyết áp tốt nhất nên kết hợp với chế độ sinh hoạt và ăn uống phù hợp:

• Kiểm soát cân nặng: Béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ gây tăng huyết áp ở người cao tuổi. Thực hiện các biện pháp như chế độ ăn uống và tập luyện để kiểm soát tốt cân nặng, duy trì chỉ số BMI dưới 23, vòng bụng dưới 80cm với nữ và dưới 90cm với nam.
• Tập thể dục hàng ngày: Đối với người cao tuổi việc hoạt động thể dục nhẹ nhàng mang lại nhiều lợi ích. Nhưng nếu thể trạng không thích hợp cho việc hoạt động thể chất, nên hỏi kiến của bác sĩ về những bài tập mà mình có thể thực hiện. Bạn có thể tập các bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, chạy bộ ngắn, yoga, dưỡng sinh...
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Chế độ ăn uống cần bao gồm trái cây và rau củ quả, các loại ngũ cốc nguyên hạt và các sản phẩm từ sữa ít béo. Nên sử dụng thực phẩm tươi sống hơn so với thực phẩm đã được chế biến sẵn.
• Hạn chế lượng muối đưa vào cơ thể: Muối là một trong nhiều nguyên nhân gây ra tăng huyết áp, đặc biệt là ở người già. Bạn nên hạn chế thêm gia vị vào đồ ăn, học cách đọc nhãn sản phẩm trước khi dùng. Hạn chế sử dụng các loại thực phẩm chế biến sẵn vì có rất nhiều muối.
• Bỏ thuốc lá: Bệnh tăng huyết áp và các bệnh lý khác ở người già có nguy cơ cao xảy ra nếu bạn có thói quen hút thuốc lá. Do đó, bạn nên bỏ thói quen không tốt này. Bỏ thuốc lá không chỉ giúp làm cải thiện tình trạng sức khỏe tổng thể mà còn tác động tích cực đến sức khỏe của phổi...Bạn có thể cần hỗ trợ việc bỏ thuốc lá bởi các chuyên gia.
• Hạn chế dùng thức uống chứa cồn: Không nên dùng quá 2ly rượu mỗi ngày với nam và không quá 1 ly mỗi ngày với nữ.
• Ngủ đủ giấc: Rối loạn giấc ngủ là một tình trạng sức khỏe phổ biến ở người cao tuổi. Điều này có hại đối với sức khỏe của người già. Cho nên bạn cần thực hiện các biện pháp chăm sóc giấc ngủ khi cần, thời gian nghỉ ngơi hợp lý, học cách kiểm soát căng thẳng.

Bởi vì người cao tuổi có nguy cơ gặp phải nhiều bệnh lý khác nhau, vì vậy việc dùng nhiều loại thuốc có thể gây ra tương tác với nhau. Hỏi ý kiến bác sĩ để biết loại thuốc phối hợp với nhau có được hay không.

Người già bị cao huyết áp có nguy cơ biến chứng, nên đa số điều cần phải sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp cho người già. Lưu ý trước khi dùng thuốc cần được thăm khám và đánh giá chức năng các cơ quan trong cơ thể.