Gan nhiễm mỡ do rượu bia

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Lê Nguyễn Hồng Trâm - Bác sĩ Nội tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang. Bác sĩ đã có nhiều năm kinh nghiệm trong việc khám và điều trị các bệnh lý về đường tiêu hoá, đặc biệt là các bệnh lý tiêu hóa - gan mật, nội soi tiêu hoá và các bệnh lý nội tổng quát.

Khi rượu bia được tiêu thụ với lượng lớn, chúng có thể làm hỏng hoặc thậm chí phá hủy các tế bào gan. Một trong những chức năng chính của gan là phân giải rượu để có thể đào thải chúng ra khỏi cơ thể. Mặc dù gan có khả năng tái tạo và tự sửa chữa nhưng nếu ta liên tục nạp nhiều rượu bia vào cơ thể, khả năng xử lý của gan có thể suy giảm dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng, lâu dần gan bị mất chức năng.

Các thống kê cũng cho thấy, uống rượu bia quá mức sẽ gây ra gan nhiễm mỡ, viêm gan do rượu và xơ gan. Bệnh nhân uống rượu từ 30ml trở lên mỗi ngày có nguy cơ cao dẫn đến xơ gan. Dù vậy, Việt Nam vẫn là một trong những quốc gia tiêu thụ bia rượu cao nhất thế giới. Năm 2005, Việt Nam đứng hàng thứ 24, đến năm 2015 vọt lên đứng hàng thứ 8, trong khi đó sản lượng bia rượu tiêu thụ năm 2010 là 2,41 tỷ lít đến năm 2016 sản lượng tiêu thụ tăng lên 3,79 tỷ lít.

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hiệp hội Nghiên cứu Bệnh lý Gan châu Âu, các bệnh lý về gan đều có hậu quả rất nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng người bệnh. Có đến 50% những người bị xơ gan nhưng không ngừng uống rượu sẽ tử vong trong vòng 5 năm.

Những con số liên quan đến gan nhiễm mỡ do rượu bia cũng không mấy khả quan. Theo ghi nhận vào năm 2010, gần 500.000 trường hợp tử vong do xơ gan và 81.000 trường hợp tử vong do ung thư gan trên toàn thế giới có liên quan đến rượu bia, trong đó nam giới chiếm gấp 4 lần nữ giới. Ước tính hàng năm trên thế giới có đến 3,3 triệu người chết vì cồn, cao hơn số nạn nhân thiệt mạng vì AIDS, lao phổi và bạo lực cộng lại.

Lipid từ thức ăn khi xuống ruột sẽ được hấp thụ dưới dạng axit béo, monoglycerin và glycerol. Hầu hết các axit béo này được chuyến đến gan và được este hóa thành triglyceride. Một số axit béo được este hóa kết hợp với cholesterol tạo thành photpholipid, hoặc oxy hóa thành axeton và CO2. Trygliceride tiếp đó sẽ liên kết với lipoprotein vốn do gan sản xuất để bài xuất ra khỏi gan. Vì vậy, nhiễm mỡ ở gan chủ yếu hình thành do 3 nguyên nhân: tăng tạo mỡ ở gan, giảm bài xuất mỡ ra khỏi gan và tăng huy động mỡ các mô trong cơ thể.

Sự tham gia của rượu bia, đồ uống có cồn tác động mạnh mẽ đến tất các giai đoạn trên:

• Uống rượu bia làm tăng huy động mỡ từ các mô dự trữ, làm tăng cacbohydrat và axit glucorophotphat do gan bị giảm chức năng, dẫn đến tăng este axit béo, và cuối cùng là tăng tạo trygliceride.
• Rượu bia làm giảm oxy hóa axit béo ở ngoài gan. Sự suy giảm chức năng gan kết hợp với chế độ dinh dưỡng kém ở người uống rượu sẽ hạn chế quá trình tổng hợp lipoprotein và ức chế sự thải mỡ ở gan, làm tăng nhiễm mỡ ở gan. Tế bào gan có các hốc chứa đầy mỡ sẽ đẩy nhân tế bào lệch về một phía.
• Rượu bia có thể gây nhiễm mỡ gan cấp tính hoặc mạn tính. Trong nhiễm mỡ gan cấp tính, bệnh nhân có thể bị đau bụng cấp vùng gan do căng giãn bào gan. Khi xét nghiệm thấy tăng men transaminase, bilirubin máu, photphatase kiềm... Một số bệnh nhân có thể sẽ có biểu hiện rối loạn tâm thần.

Nhiễm mỡ gan mạn tính thường sẽ phụ thuộc vào mức độ, thời gian uống rượu và các bệnh lý kèm theo của người bệnh. Khi nhiễm mỡ gan mạn tính, bệnh nhân có thể có cảm giác chán ăn, chướng bụng, đau tức vùng gan, loạn thần, run tay, xét nghiệm thấy suy giảm chức năng gan. Kết quả siêu âm thấy nhu mô gan tăng âm đều. Tiến triển có thể dẫn đến viêm gan mãn tính, xơ gan...

Thường các bệnh lý về gan sẽ diễn ra trong âm thầm, không có bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi gan đã bị tổn thương nghiêm trọng. Các triệu chứng rõ rệt về sau có thể bao gồm: mệt mỏi, sụt cân, ăn mất ngon, vàng mắt vàng da, sưng tấy ở mắt cá chân và bụng, chứng suy giảm trí nhớ, buồn ngủ, nôn hoặc đi cầu ra máu. Điều này có nghĩa là gan đã ở giai đoạn tổn thương đáng kể. Bệnh thường diễn tiến theo xu hướng: từ gan bình thường - gan nhiễm mỡ - viêm gan nhiễm mỡ - xơ gan, cuối cùng là ung thư gan.

• Giai đoạn 1: Lượng mỡ chiếm 5 - 10% trọng lượng gan. Lâm sàng chưa có triệu chứng.
• Giai đoạn 2: Lượng mỡ chiếm 10 - 30% trọng lượng gan. Lâm sàng thấy gan to hơn bình thường, men gan tăng, người mệt mỏi.
• Giai đoạn 3: Lượng mỡ chiếm trên 30% trọng lượng gan. Đây là giai đoạn nặng viêm gan và xơ gan, men gan tăng cao, đau tức vùng gan, người bệnh có cảm giác mệt mỏi, có thể có vàng da, xuất huyết.

Biện pháp đơn giản và hiệu quả nhất để ngăn chặn gan nhiễm mỡ do rượu là ngừng uống rượu. Theo khuyến cáo của WHO, mọi người không nên thường xuyên uống nhiều hơn 14 đơn vị rượu bia mỗi tuần (mỗi đơn vị rượu tương đương với một nửa ly bia hoặc một ly rượu mạnh 25ml).

• Những người thường xuyên uống rượu thì nên đi xét nghiệm, siêu âm định kỳ để sớm phát hiện các tổn thương về gan.
• Những người đã có bệnh gan tuyệt đối không uống tiếp rượu bia vì sẽ làm cho tình trạng bệnh gan nặng thêm.
• Nếu đang là người hoàn toàn khỏe mạnh và có thói quen uống rượu, nên cố gắng giảm uống rượu mạnh, chuyển sang dùng rượu vang và bia mỗi ngày với liều lượng vừa phải.
• Nếu uống đúng mỗi tuần dùng từ 7 - 14 đơn vị (1 đơn vị rượu tương đương 25ml độ cồn 40%) rượu đối với nữ và 21 đơn vị đối với nam thì lại rất tốt cho tim mạch và hệ tiêu hóa.
• Nếu nữ uống trên 3 đơn vị cồn/ngày, nam uống trên 4 đơn vị cồn/ngày sẽ gây tổn thương gan dẫn đến viêm gan, gan nhiễm mỡ do rượu, xơ gan cuối cùng là ung thư gan.

Một số cách điều trị gan nhiễm mỡ do rượu:

• Người bệnh bắt buộc phải có ý thức bỏ rượu. Sau 4 - 6 tuần bỏ rượu, nếu tổn thương gan mới chỉ ở giai đoạn gan nhiễm mỡ (gan thoái hóa mỡ) thì cấu trúc và chức năng gan có thể hồi phục dần lại.
• Cần chú ý tăng cường dinh dưỡng, kiểm soát các bệnh lý kèm theo như tiểu đường, béo phì, suy dinh dưỡng. Có thể dùng một số vitamin bổ sung như vitamin C, E...thêm vào khẩu phần ăn uống hàng ngày.
• Nên hạn chế ăn các thực phẩm giàu cholesterol như nội tạng hoặc mỡ động vật, tập trung ăn nhiều rau và hoa quả.
• Nếu người bệnh cũng bị thừa cân hoặc béo phì thì nên tập luyện thể dục thể thao để giảm cân.