Phòng và điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ

Bài viết được viết bởi BSCKII Bùi Thu Hương - Trưởng Đơn nguyên Cấp Cứu, điều trị ban ngày - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng nhiều nước > 3 lần trong 24 giờ. Tiêu chảy cấp là tiêu chảy khởi đầu cấp tính và kéo dài không quá 14 ngày.

1. Tiêu chảy cấp là gì?

Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng nhiều nước > 3 lần trong 24 giờ. Tiêu chảy cấp là tiêu chảy khởi đầu cấp tính và kéo dài không quá 14 ngày.

2. Nguyên nhân thường gặp của tiêu chảy cấp là gì?

• Nhiễm trùng tại ruột: Virus: Rota virut , Adenovirut, Norovirus - Vi khuẩn : Ecoli, Shigella: lỵ trực tràng; Tả : thường gây những vụ dịch. Các vi khuẩn khác: Salmonella, campylobacteria; Ký sinh trùng: Giardia, amip, Cryptosporidia
• Nhiễm trùng ngoài ruột: Nhiễm trùng hô hấp, Nhiễm khuẩn đường tiểu, Viêm màng não
• Tiêu chảy do thuốc: kháng sinh, nhuận tràng.....
• Tiêu chảy do dị ứng thức ăn: sữa bò, trứng, tôm, cá.....Tiêu chảy do các nguyên nhân hiếm gặp hơn: Rối loạn quá trình hấp thu, tiêu hóa, Viêm ruột do hóa trị hoặc xạ trị,
• Bệnh lý ngoại khoa: lồng ruột, viêm ruột thừa cấp, thiếu vitamin, uống kim loại nặng

Các yếu tố thuận lợi:

• Tuổi: 80% trẻ bị tiêu chảy < 2 tuổi
• Trẻ suy giảm miễn dịch, suy dinh dưỡng, sau sởi, AIDS....
• Tập quán làm nguy cơ tiêu chảy cấp: Bú bình, không nuôi bằng sữa mẹ 4-6 tháng đầu, Cai sữa sớm, thức ăn bị ô nhiễm, Nước uống bị ô nhiễm, không đun chin, không rửa tay trước ăn
• Mùa hè tiêu chảy nhiễm khuẩn cao, mùa đông thường do virut, trong đó Virut rota là nặng nhất

3. Phân loại mức độ tiêu chảy

3.1 Phân loại tiêu chảy theo cơ chế bệnh sinh

• Tiêu chảy xâm nhập: yếu tố gây bệnh, gây phản ứng viêm và phá hủy tế bào niêm mạc ruột: E.coli, Shigella....
• Tiêu chảy thẩm thấu: yếu tố gây bệnh gây tổn thương các tế bào hấp thu ở ruột non: Rota virus, Giardia....
• Tiêu chảy do xuất tiết: yếu tố gây bệnh tác động đến liên bào nhung mao ruột: tả, ....

3.2. Phân loại theo lâm sàng

• Tiêu chảy cấp phân nước
• Tiêu chảy cấp phân máu
• Tiêu chảy kéo dài: là đợt tiêu chảy từ 14 ngày trở lên
• Tiêu chảy kèm theo suy dinh dưỡng nặng

3.3. Phân loại dựa vào nồng độ Natri/máu

• Mất nước đẳng trương: Na/máu: 130 -150 mmol/l
• Mất nước ưu trương: Na/máu > 150 mmol/l
• Mất nước nhược trương: Na/máu < 130 mmol/l

3.4. Phân loại theo mức độ mất nước

• Mất dưới 5% trọng lượng cơ thể : Chưa mất nước
• Mất từ 5 -> 10% trọng lượng cơ thể : mất nước trung bình đến nặng
• Mất > 10% trọng lượng cơ thể : Suy tuần hoàn nặng.

4. Phác đồ điều trị

Xác định mức độ mất nước:

• Không mất nước Phác đồ A Điều trị tiêu chảy tại nhà
• Có mất nước Phác đồ B Điều trị bằng Ors, bù dịch đường uống tại cơ sở y tế
• Mất nước nặng Phác đồ C Điều trị nhanh chóng mất nước nặng

5. Điều trị tiêu chảy tại nhà: phác đồ A

Có 04 nguyên tắc:

1. Cho trẻ uống nhiều dịch hơn bình thường để phòng mất nước:
Oresol, những dung dịch có vị mặn: nước cháo muối, nước cơm có muối, súp rau quả hoặc súp gà súp thịt, nước dừa, nước hoa quả tươi không đường. không uống những nước công nghiệp hoặc nước có ga.

Cách uống Oresol:

• Cho trẻ uống từng thìa cứ 2 phút đút 1 thìa, nếu nôn cho nghỉ 10 phút sau uống tiếp.
• Trẻ < 2 tuổi : uống 50 -100 ml sau mỗi lần đi ngoài
• Trẻ > 2 tuổi : 100 – 200 ml sau mỗi lần đi ngoài

2. Tiếp tục cho trẻ ăn

Khi trẻ bú mẹ hoàn toàn vẫn tiếp tục bú mẹ bình thường, khẩu phần ăn hằng ngày vẫn tiếp tục và tăng dần lên, không bắt buộc phải uống sữa không đường, nấu ăn phải nhừ, mềm. Không ăn thức ăn nhiều đường và khó tiêu. Ăn thêm thức ăn có kali: chuối, hoa quả tươi. Nếu trẻ ăn sữa ngoài thì duy trì loại sữa trẻ đang ăn, không pha loãng sữa. Sau khi khỏi đi ngoài cho ăn thêm 1 bữa ngoài những bữa bình thường.

3. Cho trẻ uống bổ sung kẽm

• Trẻ 1 < 6 tháng : 10mg/ngày x 10 – 14 ngày
• Trẻ ≥6 tháng : 20 mg/ngày x 10 -14 ngày

4. Đưa trẻ đến khám ngay khi có 1 trong những biểu hiện sau

• Đi ngoài rất nhiều lần phân lỏng, đi liên tục
• Nôn tái diễn
• Trở nên rất khát
• Ăn uống kém hoặc bỏ bú
• Trẻ không tốt lên sau 2 ngày điều trị
• Sốt cao hơn
• Có máu trong phân.
  

6. Các thuốc dùng trong điều trị tiêu chảy

• Oresol, kẽm, Racecadotril, Smecta, Probiotic: S. boulacdi.
• Những thuốc không được dùng trong điều trị tiêu chảy: không dùng thuốc chống nôn, cầm ỉa, thuốc kháng sinh. Chỉ dùng kháng sinh trong những trường hợp tiêu chảy phân máu, tả, xét nghiệm có vi khuẩn.
  

7. Phòng bệnh

• Thực hiện tiêm chủng theo chương trình tiêm chủng quốc gia, uống phòng Rota Virut.
• Giữ vệ sinh sạch sẽ: môi trường sống, nguồn nước, đồ ăn, vệ sinh đôi bàn tay, nguồn thực phẩm an toàn, sạch sẽ...
• Bú mẹ đến 24 tháng.