Cách cấp cứu gãy xương chi

Trước khi tìm hiểu về cách sơ cấp cứu gãy xương, chúng ta cần hiểu rõ bản chất gãy xương và cách nhận diện tình trạng nguy hiểm này. Gãy xương là tình trạng nứt vỡ cấu trúc xương do các nguyên nhân, về bản chất lực tác động khiến xương gãy có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp:

• Trực tiếp: Gãy xương do lực tác động trực tiếp thường có đường gãy cắt ngang qua cấu trúc xương, vị trí ổ gãy ở ngay vị trí lực tác động;
• Gián tiếp: Gãy do lực tác động gián tiếp thường là kiểu gãy xoắn, ổ gãy có thể nằm vị trí bất kỳ trên xương chịu lực tác động vào.

Gãy xương được phân làm 2 thể bệnh chính là gãy xương kín và gãy xương hở, đôi khi phân thêm 1 thể đặc biệt là gãy xương biến chứng.

• Gãy xương kín: Vùng da xung quanh ổ xương gãy không bị tổn thương hoặc có tổn thương nhưng không thông với ổ gãy;
• Gãy xương hở: Bề mặt da bị tổn thương và thông với ổ gãy hoặc có 1 đầu xương đâm ra ngoài da. Gãy xương hở là loại gãy xương rất nghiêm trọng, có thể gây chảy máu và tăng nguy cơ nhiễm khuẩn nặng nề;
• Gãy xương biến chứng: Gãy xương hở và kín đều được xem là gãy xương biến chứng khi kèm theo ít nhất một tổn thương thứ phát như thần kinh, mạch máu hay tổ chức nào đó.

Để thực hiện các động tác cấp cứu khi bị gãy xương chính xác, người cấp cứu cần xác định bệnh nhân có gãy xương hay không, vị trí gãy ở đâu và có kèm theo các tổn thương khác hay không. Các triệu chứng gãy xương bao gồm:

• Cảm nhận hoặc nghe thấy tiếng kêu “răng rắc” của xương gãy;
• Đau ở vị trí gãy xương hoặc vùng xung quanh, tăng lên nhiều khi vận động;
• Giảm hoặc mất hoàn toàn khả năng vận động xương gãy;
• Sưng nề, bầm tím ở da và tổ chức xung quanh vùng xương gãy;
• Biến dạng như chi ngắn lại, gập góc hay xoắn vặn...;
• Khi thăm khám ghi nhận tiếng lạo xạo do 2 đầu xương gãy cọ sát vào nhau. Lưu ý người cấp cứu gãy xương không nên cố gắng tìm triệu chứng này, vì sẽ khiến bệnh nhân đau nhiều hơn;
• Biểu hiện của sốc, thường gặp trong các trường hợp gãy xương hở, gãy xương chậu, xương đùi hoặc kèm theo đa chấn thương.

Các bước cơ bản khi cấp cứu gãy xương:

• Bước đầu tiên khi phát hiện người bị gãy xương là liên hệ ngay với cấp cứu y tế;
• Tiến hành các bước đánh giá sơ bộ và xử trí các vấn đề ảnh hưởng đến mạng sống người bệnh, bao gồm đường thở, nhịp thở và tuần hoàn. Điều này đặc biệt quan trọng khi cấp cứu gãy xương hở, gãy xương chậu, xương đùi hoặc bệnh nhân đa chấn thương nghiêm trọng...;
• Trong quá trình sơ cấp cứu gãy xương, người cấp cứu cố gắng tuyệt đối không di động vị trí gãy xương nếu không cần thiết;
• Các trường hợp gãy xương hở hoặc đa thường có chảy máu, cần băng kín vết thương để kiểm soát mất máu;
• Tiến hành cố định tạm thời xương gãy bằng nẹp hoặc băng ép. Sau cố định chắc chắn nên nâng cao chi gãy để giảm sưng nề;
• Chú ý trong quá trình cấp cứu khi bị gãy xương, người cấp cứu nên thường xuyên theo dõi bệnh nhân về tình trạng toàn thân.

Nguyên tắc cố định xương gãy trong cấp cứu gãy xương:

• Sử dụng nẹp phù hợp, đủ độ dài, bề rộng và phải đảm bảo vững chắc. Nẹp cấp cứu gãy xương có thể thanh gỗ, tre, thanh kim loại...;
• Quá trình cố định bằng nẹp chú ý không để nẹp tiếp xúc trực tiếp vào da mà phải có đệm lót (bằng bông hoặc vải) ở đầu nẹp và đầu xương;
• Cố định nẹp phải đảm bảo trên và dưới vị trí xương gãy 1 khớp. Trong cấp cứu gãy xương đùi, nẹp bất động phải đi qua 3 khớp;
• Các trường hợp gãy xương kín, đặc biệt gãy xương đùi, người cấp cứu cần kéo chi liên tục bằng một lực không đổi. Ngược lại với gãy xương hở, không thực hiện động tác kéo nắn hay ấn đầu xương gãy vào trong mà phải xử trí vết thương sau đó giữ nguyên tư thế để cố định;
• Nguyên tắc quan trọng trong bất động xương gãy là thực hiện ở tư thế cơ năng. Chi trên treo tay vuông góc hoặc để duỗi thẳng và buộc vào người, chi dưới duỗi thẳng và buộc chân gãy với chân lành thành một khối thống nhất;
• Sau khi sơ cấp cứu gãy xương và bất động đúng nguyên tắc cần nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế.

Đối với gãy xương hở, các động tác cấp cứu gãy xương cần tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc vô khuẩn như sau:

• Rửa vết thương hở với dung dịch nước muối sinh lý;
• Sát khuẩn xung quanh vết thương, không sát khuẩn hay đổ thuốc kháng sinh trực tiếp vào vết thương hở;
• Tuyệt đối không thăm dò vết thương hay nắn đẩy đầu xương lồi ra ngoài;
• Băng vô khuẩn 4 lớp: 1 lớp gạc tẩm ướt bằng nước muối sinh lý đặt trực tiếp lên vết thương, sau đó là 1 lớp bông thấm nước, tiếp đó là 1 lớp bông dày không thấm nước, ngoài cùng là 1 lớp băng ép.

4.1. Các bước sơ cấp cứu gãy xương cẳng tay

Các bước cấp cứu gãy xương cẳng tay:

• Đánh giá tình trạng toàn thân, lấy dấu hiệu sinh tồn và xác định vị trí gãy xương;
• Chuẩn bị bệnh nhân ở tư thế nằm hoặc ngồi theo tư thế thuận lợi;
• Giải thích với nạn nhân các bước cố định xương gãy;
• Tiến hành bộc lộ chi tổn thương;
• Chuẩn bị dụng cụ: Bao gồm 2 nẹp gỗ: 1 nẹp ngoài dài từ quá khuỷu tay đến các đầu ngón tay, 1 nẹp trong ngắn hơn từ nếp gấp khuỷu tay đến lòng bàn tay (Độ dày của nẹp từ 0.5 -1 cm), bông, gạc, băng cuộn, một băng tam giác;
• Người phụ đứng phía trước nạn nhân, một tay đỡ khuỷu, một tay nắm lấy bàn tay của nạn nhân kéo nhẹ theo trục của chi;
• Người chính đặt nẹp: Nẹp thứ nhất ở mặt trước cẳng tay từ khuỷu đến khớp ngón bàn, nẹp thứ hai đặt ở mặt sau cẳng tay, đối xứng với nẹp thứ nhất.
• Độn bông vào các đầu nẹp và vùng da tỳ đè;
• Cố định 2 nẹp với nhau bằng băng cuộn ở các vị trí theo thứ tự: trên chỗ gãy, dưới chỗ gãy, bàn tay, khuỷu (nếu cần);
• Sau đó đỡ tay bệnh nhân để cẳng tay gập 90 độ so với cánh tay, sau đó dùng băng cuộn đỡ cẳng tay vòng qua cổ nạn nhân;
• Ghi thông tin sau đó vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện.

4.2. Các bước sơ cấp cứu gãy xương cánh tay

Các bước cấp cứu gãy xương cánh thực hiện theo thứ tự như sau:

• Đánh giá mức độ tổn thương và tình trạng toàn thân của bệnh nhân;
• Chuẩn bị nạn nhân tư thế nằm hoặc ngồi sao cho thuận lợi;
• Giải thích về các bước sẽ thực hiện và bộc lộ vị trí xương gãy;
• Quan sát và đánh giá tình trạng tổn thương;
• Chuẩn bị dụng cụ: 1 nẹp dài từ quá vai đến khuỷu tay và 1 nẹp dài từ dưới hố nách đến quá nếp gấp khuỷu tay, bông, gạc, băng cuộn;
• Người phụ đứng đối diện nạn nhân, một tay đỡ khuỷu, một tay đỡ cánh tay sát hõm nách và kéo nhẹ nhàng theo trục của cánh tay. Lưu ý phải đỡ cẳng tay vuông góc với cánh tay;
• Người chính đặt hai nẹp ở hai mặt trước và sau cánh tay: Một nẹp ngoài đi từ quá vai đến quá khuỷu tay, một nẹp trong đi từ hõm nách đến quá khuỷu tay;
• Tiến hành độn bông vào các đầu nẹp và vùng tỳ đè;
• Cố định nẹp: Dùng băng cuộn cố định hai nẹp với nhau và đảm bảo đủ chắc, vị trí: một trên ổ gãy và một dưới ổ gãy;
• Dùng băng cuộn hoặc băng treo vòng qua cổ nạn nhân để treo tay nạn nhân ở tư thế cẳng tay gập 90 độ, bàn tay cao hơn khuỷu tay và úp vào thân mình;
• Ghi thông tin sau đó nhanh chóng vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện.

4.3. Cấp cứu gãy xương cẳng chân

Các bước ban đầu trong cấp cứu gãy xương cẳng chân cũng tương tự gãy xương cẳng tay và cánh tay, điểm khác biệt là ở phần chuẩn bị dụng cụ và các bước nẹp cố định xương gãy:

• Chuẩn bị dụng cụ: 2 nẹp dài 80-130cm, rộng 8-10cm và dày 1cm, bông, gạc và băng cuộn;
• Chuẩn bị nạn nhân ở tư thế nằm, bộc lộ chi gãy và giải thích các bước sẽ thực hiện. Lưu ý luôn chú ý quan sát và đánh giá tình trạng của nạn nhân trong suốt quá trình cấp cứu gãy xương;
• Người phụ thứ nhất: Ngồi phía bên lành của nạn nhân, luồn hai tay nâng đỡ chân tổn thương ở trên và dưới ổ gãy;
• Người phụ thứ hai: Ngồi ở phía bàn chân nạn nhân, một tay đỡ gót chân gãy và kéo nhẹ nhàng theo trục của chi, tay kia giữ bàn chân hơi đẩy về phía đùi để bàn chân vuông góc với cẳng chân. Chú ý luôn quan sát sắc mặt, biểu hiện của nạn nhân;
• Người cấp cứu chính đặt 2 nẹp ở mặt trong và mặt ngoài chi gãy: Nẹp ngoài từ mào chậu đến quá gót, nẹp trong từ bẹn đến quá gót. Sau đó tiến hành độn bông ở 2 đầu nẹp, các đầu xương cả phía trong và phái ngoài;
• Cố định hai nẹp với nhau ở các vị trí và đảm bảo đủ chắc theo thứ tự: trên ổ gãy, dưới ổ gãy, trên khớp gối khoảng 3-5 cm. Sau đó tiến hành băng số 8 sát cổ chân. Cuối cùng là cố định 2 chân với nhau bằng một dải ở cổ chân, một dải ở khớp gối;
• Ghi chép thông tin sau đó nhanh chóng chuyển nạn nhân đến bệnh viện.

4.4. Cấp cứu gãy xương đùi

• Các bước tiến hành tương tự các bước cấp cứu gãy xương kể trên, sau đó tiến hành chuẩn bị dụng cụ bao gồm 3 nẹp dài 8-30cm, rộng 8-10cm và dày 1cm;
• Chuẩn bị nạn nhân ở tư thế nằm và bộc lộ chi tổn thương;
• Người phụ thứ nhất ngồi phía dưới chân nạn nhân: Một tay đỡ gót chân và kéo nhẹ theo trục thẳng, tay còn lại nắm bàn chân nạn nhân hơi đẩy ngược về đùi sao cho bàn chân vuông góc với cẳng chân;
• Người phụ thứ hai ngồi phía bên chi lành: luồn 2 tay nâng đỡ chân nạn nhân ở trên và dưới chỗ gãy, đồng thời đỡ nẹp cố định;
• Người chính đặt hai nẹp phía mặt trong và mặt ngoài của đùi, nẹp trong từ bẹn đến quá gót, nẹp ngoài tử hố nách đến quá gót;
• Tiến hành độn bông ở 2 đầu nẹp và mấu lồi của xương cả phía trong và phía ngoài;
• Cố định 2 nẹp với nhau bằng băng cuộn hoặc dây vải ở các vị trí theo thứ tự: trên ổ gãy, dưới ổ gãy, dưới khớp gối, 1⁄3 dưới cẳng chân, ngang mào chậu, ngang ngực;
• Băng số 8 để giữ bàn chân vuông góc với cẳng chân;
• Sử dụng 3 dây vải để cố định hai chân với nhau ở các vị trí: cổ chân, gối, sát bẹn;
• Sau đó nhanh chóng vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện, lưu ý cần phải nhanh chóng nhưng thao tác phải đảm bảo nhẹ nhàng.

Tóm lại, gãy xương là một trong các chấn thương nguy hiểm khi lực tác động lớn gây nứt vỡ cấu trúc xương, nguyên nhân có thể do tai nạn giao thông, tai nạn lao động, chấn thương thể thao hoặc đơn giản là tai nạn sinh hoạt thường ngày. Sơ cấp cứu gãy xương là động tác cần thực hiện sớm, đảm bảo đúng nguyên tắc để tránh làm tổn thương nặng hơn.