Phù gai thị là bệnh gì?

Gai thị là nơi thần kinh thị giác đi vào nhãn cầu. Khi soi đáy mắt sẽ thấy được đầu dây thần kinh thị giác đó chính là gai thị. Tĩnh mạch và động mạch võng mạc trung tâm cũng xuyên qua vị trí này để đi vào nhãn cầu.

Gai thị nằm lệch về phía mũi và là nơi tập trung các sợi trục của 1-1,2 triệu tế bào hạch võng mạc, các sợi trục này không có myelin. Gai thị bình thường có hình tròn hay hình oval đứng, đường kích ngang trung bình từ 1,7 - 1,8 mm, đường kính dọc trung bình 1,85 - 1,95 mm. Ở trung tâm phía cực sau võng mạc, cách gai thị khoảng 4 mm về phía thái dương có một lỗ nhỏ tập trung nhiều tế bào chóp cỡ nhỏ và là vùng cho thị lực tốt nhất gọi là điểm vàng.

Phù gai thị là sự sưng phù và mờ đi của rìa đĩa thị, xuất hiện do tăng áp lực nội sọ hay có tổn thương chèn ép dây thần kinh. Phù gai thị là một triệu chứng đau mắt quan trọng cho bệnh nội thần kinh. Hiện tượng phù gai thị giác là kết quả của sự tắc nghẽn dòng chảy bào tương ở sợi trục của các neuron thần kinh thị, dẫn tới phù sợi trục của đĩa thị giác.

Phù gai thị có liên quan tới các dấu hiệu khác của rối loạn chức năng thần kinh thị giác, ví dụ như giảm thị lực, mất thị trường, phản xạ đồng tử hướng tâm bất thường. Phù gai thị gây ra khuyết tật thị thường hay gặp đó là sự mở rộng điểm mù sinh lý, thị trường hình ống và mất thị trường dưới mũi.

Các giai đoạn của phù gai thị:

• Giai đoạn sớm: khó xác định, dấu hiệu là gai thị cương tụ, bờ gai hơi nhòe đi phần phía thái dương, bờ gai hơi nhô lên và tĩnh mạch hơi giãn.
• Giai đoạn phát triển hoàn toàn: đĩa thị lồi lên dạng nấm và mất lõm gai sinh lý. Các lớp sợi thần kinh nổi lên dạng tia màu nâu nhạt, bờ gai thị bị xóa, nằm trong một lớp dịch phù lan tỏa. Các gốc mạch máu lớn bị che lấp và tĩnh mạch xoắn vặn, dãn ra. Xuất huyết trên gai quanh gai.
• Giai đoạn mạn tính: phù gai thị kéo dài hàng tháng và xuất huyết, xuất tiết tan dần. Các động mạch co nhỏ, tĩnh mạch bớt căng và sự lồi lên của đĩa thị cũng giảm dần. Thị trường trung tâm bắt đầu giảm, rối loạn sắc giác, khuyết thị trường ngoại biên.
• Giai đoạn teo gai: gai thị trở lên bạc màu, trắng bệch, bờ nham nhở, mất bóng. Các mạch máu trên gai mất đi, võng mạch co nhỏ. Mất thị lực trầm trọng và có thể dẫn tới mù lòa.

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới phù gai thị như ở nhãn cầu, nội sọ, hốc mắt và toàn thân.

• Nhãn cầu: hạ nhãn cầu đột ngột nhiều lần do vết thương xuyên thủng nhãn cầu. Viêm tắc tĩnh mạch trung tâm võng mạc, hay tăng nhãn áp trong bệnh glaucoma,...
• Hốc mắt: đè ép nhiều lên dây thần kinh thị giác trong đoạn hốc mắt có thể dẫn tới ứ phù gai thị. Một số bệnh như áp xe hốc mắt, u hốc mắt, lồi mắt nhiều do bệnh nội tiết basedow,...
• Nội sọ: những nguyên nhân nội sọ như u nội sọ nguyên phát và di căn u hốc mắt, hẹp cống sylvius, bọc máu ngoài màng cứng và dưới màng cứng do chấn thương, xuất huyết dưới màng nhện, đau đầu dữ dội và có thể xuất huyết trước võng mạc, dị dạng động tĩnh mạch não, viêm não,...
• Toàn thân: nguyên nhân toàn thân như tăng huyết áp, nhiễm độc thai nghén, bạch cầu,...

Phù gai thị thường xuất hiện ở cả hai mắt và làm cho điểm mù rộng ra mà không gây giảm thị lực. Những biểu hiện cụ thể của phù gai thị bao gồm:

• Nhức đầu, nhìn đôi, buồn nôn và nôn, ít khi giảm thị lực.
• Khiếm khuyết thị trường và giảm thị lực trung tâm nếu phù gai thị mãn tính.
• Sưng và xung huyết đĩa thị ở cả hai bên.
• Xuất huyết võng mạc ở gai thị hoặc quanh gai, tĩnh mạch võng mạc giãn, chấm trắng bông, ngoằn ngoèo, phản xạ đồng tử, sắc giác bình thường và điểm mù sinh lý rộng ra.

Đối với trường hợp phù gai thị mãn tính cần được theo dõi đặc biệt về thị trường và sự đục vỏ của thần kinh thị giác. Phù gai thị mãn tính sẽ tiến triển thành teo gai, xuất huyết và những chấm trắng bông sẽ tiêu đi. Các mạch máu quanh gai sẽ dày và thu hẹp, xung quanh đĩa thị sẽ hình thành những shunt mạch máu gai - thể mi. Và cuối cùng sẽ dẫn tới tổn hại sắc giác, thị lực trung tâm và khiếm khuyết thị trường.

Điều trị phù gai thị sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra. Tuy nhiên việc chẩn đoán tìm nguyên nhân lại vô cùng phức tạp. Do vậy, trước tiên cần giải quyết những rối loạn tuần hoàn và dinh dưỡng tại dây thần kinh, chống nhiễm khuẩn, chống viêm.

Tóm lại, phù gai thị là sự sưng phù và mở đi của đĩa thị do tăng áp lực nội sọ hay tổn thương chèn ép lên dây thần kinh thị giác. Nếu không được điều trị sớm có thể mất thị lực và dẫn tới mù lòa. Do vậy, khi có biểu hiện nhức đầu, nhìn đôi,... cần đến ngay cơ sở y tế và khám mắt thường xuyên, để phát hiện sớm và có biện pháp điều trị kịp thời.

Để thăm khám và điều trị tại Vinmec, quý khách vui lòng đến trực tiếp hệ thống y tế Vinmec hoặc đăng ký khám trực tuyến TẠI ĐÂY.