Các bệnh lây truyền từ động vật sang người và cách phòng chống - Phần 2

Bài viết bởi Bác sĩ chuyên khoa II Phạm Thị Khương - Bác sĩ truyền nhiễm - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Lịch sử loài người đã chứng kiến rất nhiều các địa dịch bệnh lây truyền từ động vật sang người. Hiện nay một số căn bệnh đã có phương thuốc điều trị cũng như vắc-xin phòng bệnh. Tuy nhiên việc nhận thức và thực hiện các biện pháp phòng tránh bệnh từ động vật sang người vẫn cần được tuyên truyền, giáo dục vì có nhiều căn bệnh mới xuất hiện, điển hình là đại dịch Covi-19, bệnh có nguồn gốc từ loài dơi xuất hiện ở Vũ Hán - Trung Quốc.

Một số loại ký sinh trùng từ chó và mèo có thể truyền sang con người. Các động vật còn nhỏ như chó và mèo thường bị nhiễm giun tròn và giun móc. Các động vật hoang dại cũng có thể nhiễm trùng các ký sinh trùng và lây nhiễm cho người. Chẳng hạn, người có thể nhiễm ký sinh trùng ở gấu trúc Bắc Mỹ là bệnh Baylisascaris, nếu họ tình cờ nuốt đất nhiễm phân của gấu trúc đang mắc bệnh.

·Đối với nhiều người suy giảm miễn dịch, khi chăm sóc thú cưng có thể phơi nhiễm và nhiễm bệnh do các loại tác nhân gây bệnh.

Coronavirus (CoV) là một họ virus lớn có thể gây bệnh từ cảm lạnh thông thường đến các bệnh nặng, đe dọa tính mạng như Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS-CoV) năm 2002 và Hội chứng viêm đường hô hấp vùng Trung Đông (MERS-CoV) năm 2012. Tuy nhiên, vào tháng 12 năm 2019, một chủng coronavirus mới (SARS-CoV 2) gây viêm phổi cấp tại thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc được xác định và có nguy cơ lan rộng khắp thế giới (Hình 2}.

Trong lịch sử, các biến chủng virus gây ra các trận dịch lớn đều được xác định có nguồn gốc từ động vật, (Hình 1, Hình 3) ví dụ:

• SARS-CoV (2002-2003): có nguồn gốc từ loài cầy hương
• MERS-CoV (2012): có nguồn gốc từ loài lạc đà

Chủng virus SARS-CoV 2 hiện đang được nghi ngờ có nguồn gốc từ loài dơi, hoặc có thể là một chủng lai giữa các virus corona tồn tại ở loài dơi và rắn.

Dịch bệnh từ động vật lây sang người hết sức nguy hiểm, đòi hỏi chúng ta cần phải có biện pháp phòng ngừa hữu hiệu. Từ đầu thế kỷ 21 tới nay, khoảng 70% các đại dịch nguy hiểm là do từ động vật lây sang người. Đến nay, thế giới ghi nhận hơn 200 bệnh lây truyền từ động vật sang người với nhiều tác nhân gây bệnh khác nhau. Bệnh truyền nhiễm từ động vật lây sang người đã khiến 2,4 tỷ người mắc bệnh và 2,2 triệu người tử vong.

Các khâu chăm sóc thú y thông thường sẽ bảo vệ người chủ tránh tránh mắc các bệnh từ thú cưng. Một vài cách đơn giản có thể giúp bảo vệ bạn và gia đình khỏi các bệnh ZDs gây ra bởi ký sinh trùng. Cụ thể:

• Đảm bảo rằng các vật cưng của bạn được chăm sóc thú y để khỏi lây truyền bệnh cho bạn và gia đình do nhiễm ký sinh trùng.
• Thực hành với 4P (Chăm sóc các thú cưng đến tận háng bẹn, bỏ chất thải vào các nơi hợp lý (pick up Pet Poop Promptly, and dispose of properly). Bảo đảm rửa sạch của bạn sau khi chăm sóc và dọn dẹp phân thú cưng;
• Rửa sạch tay thường xuyên với xà phòng, đặc biệt sau khi sờ vào thú cưng và tránh tiếp xúc với phân động vật;
• Theo dõi các quy trình chế biến thức ăn bằng tay hợp lý để làm giảm nguy cơ lan truyền thực phẩm nhiễm mầm bệnh;

Tuy nhiên, tại Việt Nam nước ta cũng chỉ thị các tỉnh, thành phố tăng cường giám sát cúm gia cầm lây sang người. Đối với người dân, nếu gia cầm ở trong vùng có nguy cơ bị cúm, cần tiến hành tiêm phòng cho đàn gia cầm. Khi phát hiện gia cầm nhiễm bệnh, cần báo ngay với cơ quan thú y để có biện pháp xử lý.

• Với dịch H5N6: Tổ chức Nông lương quốc tế (FAO) đang hỗ trợ giám sát cúm gia cầm tại chợ, giám sát các lò giết mổ. Bên cạnh đó, Tổ chức Thú y Thế giới đang giám sát chim hoang dã. Chủng vi-rút phân lập gửi phòng thí nghiệm quốc tế để giải trình gen. Đối với người dân, nếu gia cầm ở trong vùng có nguy cơ bị cúm, cần tiến hành tiêm phòng cho đàn gia cầm. Khi phát hiện gia cầm nhiễm bệnh, cần báo ngay với cơ quan thú y để có biện pháp xử lý.
• Bệnh xoắn khuẩn trên lợn: tiêm phòng vaccine, kiểm tra kháng thể huyết thanh, xây dựng cơ sở sạch bệnh.
• Bệnh dại: Số người chết vì bệnh dại năm 2014 đã giảm đi rất nhiều so với năm trước. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 10 triệu con chó. Trong đó nhiều con nuôi thả rông ở khu vực nông thôn, miền núi nên rất khó khăn trong việc phòng chống dịch, tiêm phòng dại. Bệnh dại không xuất hiện ở thành phố mà chỉ xuất hiện ở vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa. Vì vậy cần tuyên truyền cho bà con hiểu rõ và ngành thú y cần có các đợt tiêm phòng sâu rộng tới các vùng nông thôn và miền núi.
• Bệnh nhiệt thán: Gần đây xuất hiện ổ dịch ở Mèo Vạc, Hà Giang, do người dân giết gia súc bị bệnh và chia cho bà con trong bản ăn. Do tập quán ăn thịt gia súc chết, bệnh ở người vùng cao khiến họ có thể mắc bệnh lây từ gia súc. Do đó, cần có biện pháp tuyên truyền để bà con hiểu rõ và không ăn thịt gia súc chết, bệnh.
• Bệnh liên cầu lợn: giám sát lâm sàng, không ăn lợn bệnh, tiết canh, sau khi giết mổ phải rửa tay bằng nước sạch là các biện pháp phòng bệnh mà các chuyên gia y tế khuyến cáo tới người dân.
  Bệnh tai xanh ở lợn cũng có phần làm gia tăng liên cầu lợn. Vì vậy, khi lợn bị bệnh tai xanh, không được ăn, mà cần có biện pháp phòng ngừa và báo ngay với cơ sở thú y.
• Bệnh viêm não virus: Tuy số ca mắc không nhiều nhưng lại gây tử vong và biến chứng nặng. Bệnh truyền từ các động vật như chim, ngựa,.. qua muỗi đốt sang người. Để phòng bệnh, cần diệt muỗi và tiêm phòng viêm não cho trẻ em

Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh lây truyền từ động vật sang người nêu trên, cần tuyên truyền, tiêm vắc-xin trên vật nuôi để ngừa dịch bệnh. Các địa phương và cơ quan thú y cũng chủ động trong khâu con giống, khử trùng để phòng nguy cơ dịch bệnh một cách triệt để. Tổ chức chăn nuôi đạt an toàn, tiêm vắc-xin định kỳ cơ sở giống. Cục Thú y phối hợp với FAO phòng chống dại, quản lý đàn chó, hướng tới tiêm vắc-xin cho 70% đàn chó. Tiêm phòng cho động vật trong vùng dịch bệnh nhiệt thán. Khi phát hiện trâu bò bị bệnh nhiệt thán, không được mổ, không được ăn mà cần báo ngay với cơ quan thú y để giải quyết triệt để. Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống dịch bệnh gia súc, gia cầm và đại dịch cúm ở người sẽ họp thường xuyên, nâng cao năng lực phòng xét nghiệm và sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Y tế, Bộ NN&PT cùng các địa phương là biện pháp hữu hiệu trong thời gian tới. Ngoài ra, còn phải kể đến sự song hành của Tổ chức Nông lương quốc tế (FAO), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Thú y Thế giới để xóa bỏ dịch bệnh lây từ động vật sang người, hạn chế sự lây lan của chúng trên bản đồ thế giới.

Các bệnh lây truyền từ động vật sang người có thể để lại các biến chứng nguy hiểm nếu như không được thăm khám và điều trị kịp thời, may mắn thay một số loại bệnh, dịch bệnh đã có thể phòng ngừa bằng vắc-xin. Ngoài các loại vắc-xin tiêm phòng cho động vật thì chúng ta cũng nên chủ động phòng ngừa cho con người, nhất là các đối tượng có sức đề kháng kém như trẻ nhỏ.

Tài liệu tham khảo

1. Huỳnh Hồng Quang.Y học thường thức về phòng chống bệnh lây truyền từ động vật sang người, Trang tin điện tử Viện Sốt rét - Ký Sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn, ( 17/07/2018)
2. Salyer SJ, Silver R, Simone K, Barton Behravesh C. Prioritizing zoonoses for global health capacity building—themes from One Health zoonotic disease workshops in 7 countries, 2014–2016. Emerg Infect Dis. 2017 Suppl.
3. Mark E.J. Woolhouse* and Sonya Gowtage-Sequeria. Host Range and Emerging and Reemerging Pathogens. Emerg Infect Dis. 2005 Dec; 11(12): 1842–1847.