Tìm hiểu về loại virus là tác nhân gây bệnh bại liệt

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đoàn Ngọc Quỳnh - Bác sĩ Nhi - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Với đặc tính dễ lây, có khả năng sống lâu ở ngoài môi trường, virus bại liệt có khả năng gây ra các dịch bệnh lớn. Bệnh bại liệt có thể gây liệt chi không hồi phục, liệt nửa người, ở mức độ tối đa có thể gây liệt tủy sống, liệt hành tủy, suy hô hấp và tử vong.

Bệnh bại liệt là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus bại liệt (virus Polio) gây ra. Đa số các trường hợp nhiễm virus bại liệt sẽ không có hoặc rất ít triệu chứng. Trẻ có thể sốt nhẹ, nhức đầu, nôn ói vài ngày sau đó hồi phục. Tuy nhiên, một số ít trường hợp có hội chứng viêm màng não và có biểu hiện như sốt, cứng cổ, lưng, đau đầu dữ dội, đau cơ, có khi co giật cơ. Trong một số trường hợp diễn biến nặng, có thể dẫn đến liệt hai chân và nửa thân dưới, nếu tổn thương lan tới thân não sẽ gây khó nuốt, khó thở, tử vong.

Bệnh bại liệt hiện chưa có chưa có các biện pháp điều trị đặc hiệu. Phương pháp điều trị chủ yếu hiện nay là điều trị triệu chứng, gồm vật lý trị liệu, nẹp và phẫu thuật chỉnh hình nhằm giảm bớt hậu quả của bệnh.

Bệnh bại liệt được gây bởi virus bại liệt Polio (Poliovirus), đây là virus họ đường ruột (Enterovirus), thuộc họ Picornaviridae. Virus bại liệt gồm 3 tuýp, cả 3 týp đều có nguy cơ gây bệnh, đó là:

● Tuýp 1: có tên gọi là Brunhilde, là nguyên nhân gây bệnh chính, chiếm 90% tất cả các trường hợp.

● Tuýp 2: tên gọi là Lansing

● Tuýp 3: tên gọi là Leon.

Về cấu tạo, virus bại liệt khi nhìn dưới kính hiển vi điện tử có khối hình cầu, trọng lượng phân tử 6.8x106 dalton, không có vỏ, đường kính 27 nm gồm 1 protein capsid có cấu trúc bền vững bao lấy ARN của virus.

Virus bại liệt có khả năng tồn tại tốt ở môi trường bên ngoài. Trong nước, ở nhiệt độ thường, virus bại liệt sống được 2 tuần. Trong nhiệt độ 0 - 4 độ C, chúng sống được nhiều tháng. Virus bại liệt chịu được nhiệt độ khô hanh, liều clo thường dùng để diệt khuẩn nước không tiêu diệt được virus bại liệt. Tuy nhiên chúng bị tiêu diệt bởi thuốc tím (KMnO4) và nhiệt độ 56 độ C sau 30 phút.

Virus bại liệt lây truyền từ người này sang người khác qua đường tiêu hóa. Người bệnh hoặc người lành mang bệnh đào thải rất nhiều virus theo phân làm ô nhiễm nguồn nước, thực phẩm rồi từ đó vào đường tiêu hóa người khác. Ở những người không có miễn dịch, virus từ đường ruột xâm nhập vào cơ thể, nhân lên, gây bệnh và tiếp tục lây nhiễm cho những người xung quanh. Đôi khi, virus có thể lây truyền qua đường hầu họng, nhưng không bao giờ lây nhiễm qua côn trùng trung gian.

Bệnh bại liệt rất dễ lây, hầu hết trẻ em sống cùng nhà hoặc tiếp xúc với người mang mầm bệnh đều có thể nhiễm virus. Thời kỳ ủ bệnh có thể dao động từ 3-5 ngày, đối với các trường hợp có dấu hiệu liệt thực thể thường kéo dài 7-14 ngày. Thời kỳ lây truyền có thể kéo dài trong thời gian virus còn tồn tại trong cơ thể và đào thải ra ngoài. Lây truyền có thể xuất hiện trước các triệu chứng lâm sàng 7-10 ngày.

Sau khi vào cơ thể, virus bại liệt sẽ đến hạch bạch huyết, một số ít virus sẽ xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương gây tổn thương tế bào vận động của vỏ não và tế bào sừng trước tủy sống, gây nên các triệu chứng bệnh.

Là một trong những bệnh dịch nguy hiểm nhất trong lịch sử loài người, bệnh bại liệt đã từng gây những đại dịch khắp nơi trên thế giới. Ở Việt Nam, trước đây bệnh lưu hành trong cả nước. Những năm 1959-1960, bại liệt bùng phát thành những dịch lớn ở các tỉnh phía Bắc với khoảng 17.000 trẻ mắc bệnh, trên 500 trẻ tử vong. Tỷ lệ mắc bệnh là 126,4/100.000 dân.

Sự ra đời của vắc-xin bại liệt là một thành tựu nổi bật đã giúp giảm đáng kể số lượng mắc và tử vong do bệnh. Với sự thành công của chương trình tiêm chủng mở rộng, gần như 100% trẻ em được sử dụng vắc-xin bại liệt, đến nay Việt Nam đã thành công trong khống chế bệnh trên toàn quốc. Năm 2000, Tổ chức y tế thế giới đã tuyên bố, Việt Nam không còn bệnh nhân bại liệt nào do virus bại liệt gây nên.

Tuy nhiên, virus bại liệt hiện vẫn còn lưu hành nhiều nơi trên thế giới. Với sự giao thương thuận tiện giữa các quốc gia như hiện nay cùng với đặc tính dễ lây, khả năng tồn tại lâu ngoài môi trường thì bệnh bại liệt vẫn là một nguy cơ tiềm ẩn. Chúng ta phải luôn tích cực phòng chống và không bao giờ được chủ quan với bệnh.

Sử dụng vắc-xin bại liệt là phương pháp phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất. Có nhiều loại vắc-xin bại liệt như: vắc-xin sống giảm độc lực OPV (Oral Polio Vaccine) được sử dụng thuận tiện bằng đường uống, vắc-xin bất hoạt IPV (Inactivated Polio Vaccine). Ngoài ra, còn có vắc-xin bại liệt được phối hợp với các vắc-xin khác chung trong một mũi tiêm, dạng vắc-xin 6 trong 1, vắc-xin 5 trong 1 giúp thuận tiện trong việc tiêm chủng.

Tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, hiện đang có các loại vắc-xin phối hợp sau:

● Infanrix Hexa (Vắc-xin 6 trong 1 của hãng GSK, Bỉ): giúp phòng chống 6 bệnh là Bạch hầu - Uốn ván - Ho gà - Bại liệt - Hib - Viêm gan B.

● Hexaxim (vắc-xin 6 trong 1 của hãng Sanofi, Pháp): giúp phòng chống 6 bệnh là Bạch hầu - Uốn ván - Ho gà - Bại liệt - Hib - Viêm gan B.

● Pentaxim (vắc-xin 5 trong 1 của hãng Sanofi, Pháp): giúp phòng chống 5 bệnh là Bạch hầu - Uốn ván - Ho gà - Bại liệt- Hib.

● Tetraxim 0.5ml (được sản xuất bởi hãng Sanofi, Pháp): giúp phòng chống 4 bệnh là Bạch hầu- Ho gà- Uốn - Bại liệt.

Đây là những vắc-xin có chất lượng cao từ những nhà sản xuất hàng đầu trên thế giới, đảm bảo an toàn từ khâu sản xuất, kiểm nhập, bảo quản đến khi sử dụng.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec cung cấp dịch vụ tiêm chủng với nhiều loại vắc-xin đa dạng cho các đối tượng khác nhau, từ trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người lớn, phụ nữ trước và trong khi mang thai. Quý khách hàng lựa chọn tiêm vắc-xin tại Vinmec sẽ hoàn toàn yên tâm về chất lượng vắc-xin cũng như quy trình thực hiện, bởi:

• Trẻ sẽ được các bác sĩ chuyên khoa nhi - vắc-xin thăm khám, sàng lọc đầy đủ các vấn đề về thể trạng và sức khỏe, tư vấn về vắc-xin phòng bệnh và phác đồ tiêm, cách theo dõi và chăm sóc trẻ sau tiêm chủng trước khi ra chỉ định tiêm vắc-xin theo khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế & Tổ chức Y tế thế giới nhằm đảm bảo hiệu quả tốt nhất và an toàn nhất cho trẻ.
• Đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng nhi giàu kinh nghiệm, chuyên nghiệp, hiểu tâm lý trẻ và áp dụng cách giảm đau hiệu quả cho trẻ trong quá trình tiêm chủng.
• 100% trẻ tiêm chủng được theo dõi 30 phút sau tiêm và đánh giá lại sức khỏe trước khi ra về.
• Được theo dõi đa khoa trước, trong và sau tiêm chủng tại Hệ thống y tế Vinmec và luôn có ekip cấp cứu sẵn sàng phối hợp với phòng tiêm chủng xử trí các trường hợp sốc phản vệ, suy hô hấp - ngừng tuần hoàn, đảm bảo xử lý kịp thời, đúng phác đồ khi có sự cố xảy ra.
• Phòng tiêm chủng thoáng mát, có khu chơi, giúp trẻ có cảm giác thoải mái như đang dạo chơi và có tâm lý tốt trước và sau khi tiêm chủng.
• Vắc-xin được nhập khẩu và bảo quản tại hệ thống kho lạnh hiện đại, với dây chuyền bảo quản lạnh (Cold chain) đạt tiêu chuẩn GSP, giữ vắc-xin trong điều kiện tốt nhất để đảm bảo chất lượng.
• Bố mẹ sẽ nhận tin nhắn nhắc lịch trước ngày tiêm và thông tin tiêm chủng của bé sẽ được đồng bộ với hệ thống thông tin tiêm chủng quốc gia.

Bên cạnh đó Vinmec hiện đang cung cấp Chương trình tiêm chủng trọn gói với nhiều loại vắc-xin đa dạng cho các đối tượng khác nhau, từ trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người lớn, phụ nữ trước và trong khi mang thai.
Đặc biệt trong tháng 12/2019, Vinmec miễn phí tiêm vắc-xin viêm gan B sơ sinh (tiêm ngay sau khi sinh) cho bé khi đăng kí Gói tiêm chủng trọn gói dành cho trẻ từ 0-1 tuổi hoặc từ 0-2 tuổi.

Bác sĩ Đoàn Ngọc Quỳnh đã có 7 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực Nhi khoa. Hiện Bác sĩ đang làm việc tại phòng khám đơn nguyên vaccine thuộc trung tâm Nhi Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City