Biến chứng nguy hiểm của Viêm não Nhật Bản

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Quách Nguyễn Thu Thủy - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi-rút gây nên thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh và tử vong. Di chứng bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em rất nặng nề, là gánh nặng cho gia đình và xã hội. Các di chứng như: rối loạn tâm thần, liệt, rối loạn ngôn ngữ, co giật, động kinh, nằm liệt giường....

Viêm não Nhật Bản là một bệnh truyền nhiễm cấp tính. Nhiễm bệnh do muỗi hút máu các chim hoang dã và gia súc chứa virus viêm màng não, sau đó đốt người và truyền virus sang người.

Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng chủ yếu gặp ở trẻ dưới 15 tuổi. Đặc biệt, nhóm nguy cơ cao nhất là trẻ 1-5 tuổi, chiếm khoảng 75% tổng số trẻ mắc hằng năm.

Phần lớn những người nhiễm viêm não Nhật Bản không có bất kỳ triệu chứng nào hoặc chỉ bị các triệu chứng nhẹ trong thời gian ngắn. Khi người bệnh có những triệu chứng dưới đây thì đã trầm trọng hơn.

Thời kỳ ủ bệnh: Thường kéo dài từ 5-14 ngày, trung bình là một tuần. Tiếp đến Thời kỳ khởi phát

Bệnh khởi phát rất đột ngột bằng sốt cao 39-40°C hoặc hơn. Bệnh nhân đau đầu, đau bụng, buồn nôn và nôn. Ngay trong 1-2 ngày đầu của bệnh đã xuất hiện cứng gáy, tăng trương lực cơ, rối loạn vận động nhãn cầu, lú lẫn hoặc mất ý thức, phản xạ gân xương tăng, xung huyết giãn mạch rõ. Ở một số trẻ nhỏ, có thể thấy đi lỏng, đau bụng, nôn giống như nhiễm khuẩn - nhiễm độc ăn uống.

Thời kỳ toàn phát: Từ ngày thứ 3-4 đến ngày thứ 6-7 của bệnh.

- Triệu chứng nổi bật trong giai đoạn toàn phát là sự xuất hiện các triệu chứng tổn thương não nói chung và tổn thương thần kinh khu trú. Bệnh nhân rơi vào trạng thái hôn mê sâu, vã mồ hôi nhiều, da lúc đỏ, lúc tái, rối loạn nhịp thở, kích động co quắp, Trong trường hợp nặng có thể thấy co giật và cơ chi hoặc bại, liệt cứng. Bước sang ngày thứ 3-4 của bệnh, các triệu chứng của thời kỳ khởi phát không giảm mà lại tăng lên. Từ mê sảng kích thích, u ám lúc đầu, dần dần bệnh nhân đi vào hôn mê sâu dần.

+ Các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật cũng tăng lên: Vã nhiều mồ hôi, da lúc đỏ, lúc tái, rối loạn nhịp thở và tăng tiết trong lòng khí phế quản, mạch thường nhanh, huyết áp tăng.

+ Bệnh nhân cuồng sảng, ảo giác, kích động, tăng trương lực cơ kiểu ngoại tháp làm cho bệnh nhân nằm co quắp và có các cơn xoắn vặn, co giật cứng hoặc giật rung các cơ mặt và cơ chi. Một số bệnh nhân xuất hiện trạng thái định hình, giữ nguyên tư thế (catalepsia).

+ Triệu chứng khu trú: Liệt chân, tay; các dây thần kinh sọ não bị tổn thương, đặc biệt là các dây vận nhãn và dây VII.

Thời kỳ lui bệnh: Biểu hiện chủ yếu là các biến chứng và di chứng.

- Thông thường, bước sang tuần thứ 2, bệnh đỡ dần, nhiệt độ giảm và hết sốt nào khoảng ngày thứ 10 nếu không có bội nhiễm. Cùng với nhiệt độ giảm, hội chứng não - màng não, rối loạn thần kinh thực vật cũng mất dần. Trong khi hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc và hội chứng não - màng não giảm dần thì các tổn thương thần kinh khu trú lại rõ hơn trước

-Biến chứng và di chứng: Phế viêm, viêm bể thận - bàng quang, loét nhiễm trùng, rối loạn giao cảm, rối loạn chuyển hoá, rối loạn tâm thần. Những di chứng muộn có thể xuất hiện sau vài năm, thậm chí hàng chục năm là động kinh, Parkinson

Tử vong do viêm não Nhật Bản thường xảy ra trong vòng 7 ngày đầu khi bệnh nhân có hôn mê sâu, co giật và những triệu chứng tổn thương não nặng nề. Nếu qua được giai đoạn này các triệu chứng giảm dần nhưng có đến 50% số bệnh nhân sẽ phải “sống chung” với biến chứng viêm não Nhật Bản về thần kinh và tâm thần. Cụ thể:

• Viêm đường hô hấp: Khi bị virus viêm não Nhật Bản B tấn công, hệ miễn dịch của người bệnh bị suy yếu và không hoạt động hiệu quả, từ đó nhiều vi sinh vật dễ tấn công và gây bệnh. Tình trạng bội nhiễm thường xuất hiện trên người bệnh viêm não nhật bản, trong đó nhiễm trùng đường hô hấp, đặc biệt là viêm phổi, viêm phế quản, là cơ quan phổ biến nhất. Viêm phổi nặng thường gặp ở những bệnh nhân phải nằm lâu, bất động tại giường.
• Co giật: Tình trạng sốt cao của bệnh viêm não Nhật Bản B có thể dẫn đến co giật ở trẻ nhỏ, nhất là lứa tuổi dưới năm. Co giật do sốt nếu không được dự phòng và xử trí kịp thời có thể dẫn đến động kinh hoặc các vấn đề thực thể khác liên quan đến não bộ.
• Động kinh: Hệ thần kinh trung ương là cơ quan chủ yếu bị tấn công. Động kinh là một trong những di chứng viêm não Nhật Bản liên quan đến hệ thần kinh trung ương, xuất hiện muộn sau ít nhất một năm.
• Di chứng thần kinh và tâm thần như bại hoặc liệt tay chân, rối loạn phát âm, giật động kinh, parkinson, rối loạn phối hợp vận động, suy giảm trí nhớ, rối loạn tâm thần, giảm khả năng nghe...
• Hôn mê sâu: Di chứng viêm não Nhật Bản nặng nề này có tiên lượng rất kém.
• Suy kiệt nặng: Đây là hệ quả của việc phải nằm viện trong thời gian dài, dinh dưỡng không được bảo đảm và tình trạng nhiễm trùng nặng nề kéo dài.

Tỷ lệ tử vong của bệnh viêm não Nhật Bản tăng lên rất cao, trung bình từ 20% đến 80% ở những bệnh nhân xuất hiện di chứng.

Bệnh viêm não Nhật Bản hiện chưa có thuốc đặc trị vì thế việc phòng ngừa là quan trọng nhất. Theo đó, mọi người cần chủ động phòng bệnh bằng cách:

• Cần phải diệt trung gian truyền bệnh vì bệnh viêm não Nhật Bản do muỗi Culex Triaeniorhynchus đốt các động vật mang mầm bệnh sau đó đốt sang người và sẽ lây truyền mầm bệnh cho con người.
• Khi ngủ cần có màn, mặc quần áo dài tay để hạn chế muỗi đốt.
• Vệ sinh môi trường sinh sống, phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh để hạn chế muỗi có chỗ sinh sản và phát triển, dùng thuốc trừ muỗi,....
• Heo là nguồn súc vật mang mầm bệnh, vì vậy, nếu có nuôi heo, trang trại cần đặt xa nhà, có biện pháp phòng ngừa muỗi đốt heo.
• Bên cạnh phòng chống muỗi đốt viêm não Nhật bản, mọi người nên tiêm ngừa tạo miễn dịch cho con người. Hiện nay đã có vắc-xin ngừa viêm não Nhật Bản

Biện pháp chủ yếu là tiêm phòng vắc xin viêm não Nhật Bản. Có thể sử dụng cho mọi lứa tuổi nhưng ưu tiên cho trẻ từ 1-5 tuổi trong vùng có dịch lưu hành.