Tư thế đúng khi chăm sóc trẻ bại não

Bài viết được viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Duy Chinh - Đơn nguyên Kỹ thuật cao Điều trị bại não và Tự kỷ, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Trẻ bị bại não gặp khó khăn trong mọi mặt. Việc chăm sóc trẻ bại não cần chú ý đến các tư thế hàng ngày như cách bế, tư thế ngồi, nằm...để ngăn ngừa các biến dạng về xương khớp, giúp trẻ tuần hoàn tốt hơn và cải thiện chức năng vận động.

Trẻ bại não thường có các tư thế bất thường sau:

• Khớp cổ tay, khớp khuỷu luôn gập có thể dẫn đến co rút gập (cơ bị ngắn lại) và trẻ không có khả năng duỗi thẳng cánh tay và bàn tay.
• Bàn chân luôn ở tư thế bàn chân thuổng có thể dẫn đến co rút gây hạn chế tầm vận động, điều này làm cho trẻ gặp khó khăn hơn trong việc tắm rửa, giặt giũ và đi vệ sinh.
• Tư thế xoắn vặn có thể dẫn đến cong vẹo cột sống và lệch khung chậu.
• Nếu đầu luôn nghiêng gập về một bên cổ có thể trở nên vẹo vĩnh viễn.

Nếu một trẻ bại não có khả năng bị co rút hoặc bắt đầu bị co rút, hãy cố gắng đặt trẻ ở tư thế khớp bị tổn thương được kéo dãn. Tìm các cách để thực hiện điều đó qua các hoạt động, sinh hoạt hàng ngày: nằm, ngồi, bế ẵm, vui chơi, học hành, tắm rửa, vận động... Bất cứ khi nào có thể, phải để trẻ ở tư thế nào có tác dụng phòng ngừa những biến dạng trên.

Bất cứ khi trẻ đang làm gì (nằm, ngồi, bò, đứng) hãy cố gắng khuyến khích trẻ ở tư thế sao cho:

• Đầu của trẻ giữ thẳng.
• Thân mình ở tư thế thẳng (không gập, không cong, cũng không xoắn vặn).
• Cả hai cánh tay duỗi thẳng và tách ra khỏi thân mình và đều được sử dụng ở phía trước mặt trẻ.
• Trẻ dồn trọng lượng đều sang hai bên cơ thể xuống hai khớp háng, gối và hai bàn chân hoặc hai bàn tay.

Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên để trẻ ở một tư thế nào đó trong nhiều giờ đồng hồ vì có thể trẻ sẽ dần dần trở nên co cứng trong tư thế đó. Nên luôn luôn thay đổi vị trí của trẻ. Tốt hơn nên động viên trẻ tự thay đổi tư thế.Nếu trẻ có thể tự thay đổi tư thế của mình được thì khi đó ghế ngồi và dụng cụ khác phải không gây hạn chế sự vận động. Dùng các dụng cụ trợ giúp làm hạn chế sự vận động của trẻ càng ít càng tốt.

2.1. Tư thế ngồi

Tư thế ngồi đúng trên ghế:

• Đầu hơi hướng về phía trước.
• Lưng thẳng, ngồi không lệch sang một bên, hông phải chạm vào thành sau của ghế.
• Gối gập vuông góc.
• Chân hơi dạng.
• Lòng bàn chân đặt trên sàn hoặc được trợ giúp bằng một nẹp bàn chân.

Tư thế ngồi đúng trên sàn:

• Ngồi trên diện rộng.
• Lưng duỗi thẳng.
• Ngồi khoanh chân giúp khớp háng xoay ra ngoài

Trẻ có khả năng thăng bằng kém (bại não, bại liệt hay các dạng tàn tật khác) thường ngồi hai chân bắt ngược ra sau (hình chữ W) để khỏi ngã. Đây là cách ngồi có thể gây biến dạng, tổn thương hoặc trật khớp háng, gối vì vậy không nên khuyến khích trẻ ngồi ở tư thế này. Tuy nhiên, nếu đây là cách duy nhất mà trẻ có thể ngồi được và sử dụng được hai bàn tay thì có thể cho phép trẻ ngồi theo kiểu này.

2.2. Tư thế nằm với trẻ bại não thể co cứng

• Nếu hai chân trẻ hay bắt chéo, hai gối chụm vào nhau: Có thể dùng khố đóng để tách hai chân trẻ ra, cho trẻ nằm ôm gối giữa 2 chân trẻ.
• Nếu trẻ thường ưỡn ra sau: Hãy đặt trẻ nằm nghiêng có lót gối giữa 2 chân, vai và tay trẻ hướng ra trước, hoặc cho trẻ nằm võng.
• Nếu đầu trẻ luôn quay sang một bên: Hãy đặt trẻ nằm ở tư thế để nó có thể quay đầu về hướng ngược lại khi quan sát các sự việc đang xảy ra.
• Nếu trẻ không đủ khả năng để kiểm soát thân mình ở tư thế nằm sấp: Hãy đặt trẻ ở tư thế nằm sấp có lót gối dưới ngực sao cho trẻ có thể nâng đầu lên bằng cách chống hai tay xuống.

2.3. Tư thế lẫy và xoay người

• Trẻ bại não thường bị co cứng khi nó bắt đầu xoay và lật người. Tuy nhiên động tác xoay người rất cần thiết để trẻ tập đi. Lẫy cũng giúp trẻ phát triển khả năng xoay người.
• Nếu trẻ bị co cứng, lúc đầu ta có thể giúp trẻ giảm sự co cứng bằng cách đưa đẩy chân trẻ ra sau và ra trước sau đó giúp trẻ tập xoay người và lẫy. Tìm ra trò chơi sao cho trẻ muốn xoay người và tự xoay người.

2.4. Tư thế đứng

• Nhiều trẻ bại não thường đứng và đi theo những tư thế kỳ lạ. Khả năng thăng bằng kém của trẻ bại não làm tăng thêm sự co cứng ở một số cơ nhất định nào đó làm cho trẻ thăng bằng khó hơn.

Trẻ bại não cũng có nhu cầu giao tiếp, tương tác như các trẻ bình thường, nhu cầu vui chơi, giải trí. Giao tiếp bằng lời nói là một vấn đề khó khăn khi chăm sóc trẻ bị bại não. Vì vậy, người chăm sóc sẽ hướng tới lựa chọn các phương pháp giao tiếp khác sao cho phù hợp như bằng cử chỉ, điệu bộ, dấu ra hiệu, hình ảnh...

Các nhà trị liệu ngôn ngữ có thể giúp cải thiện tình trạng ngôn ngữ, giao tiếp của trẻ thông qua công việc tập vận động các cơ miệng như mút tay, ăn uống, thổi nến, hút nước, v.v ... Việc này sẽ tạo thuận lợi cho các cơ miệng hoạt động tốt hơn, giúp cải thiện việc giao tiếp, cả thông qua biểu cảm khuôn mặt và lời nói, làm cho lời nói trở nên rõ hơn. Nếu thiếu kiểm soát cơ làm cho lời nói quá khó khăn, các nhà trị liệu có thể giúp dạy sử dụng một thiết bị giao tiếp tăng cường hoặc ngôn ngữ ký hiệu.

Cần cho trẻ bại não tăng cường tham gia các hoạt động vui chơi tập thể với các bạn cùng lứa tuổi, tăng cường sự tiếp xúc, giao tiếp với mọi người trong cộng đồng, tạo sự tự tin cho trẻ, hạn chế sự sợ hãi ở trẻ khi đi ra ngoài, khi gặp người lạ vì điều này càng làm trẻ kích thích và tăng sự bại não co cứng.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán bại não