Cách phòng bệnh sán lá gan ở người

Bệnh sán lá gan ở người tuy dễ mắc nhưng có thể phòng ngừa nếu đảm bảo vệ sinh trong ăn uống và xử lý tốt nguồn thải.

1. Đặc điểm của sán lá gan

Bệnh sán lá gan ở người gồm có bệnh sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn. Các tác nhân gây bệnh sán lá gan nhỏ là Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini và Opisthorchis felineus. Các tác nhân gây bệnh sán lá gan lớn là Fasciola hepatica và Fasciola gigantica. Về hình thái, cả hai loại sán lá gan lớn và nhỏ đều có hình lá, thân dẹt, các loài sán lá gan lớn có kích thước lớn hơn nhiều so với sán lá gan nhỏ. Cơ thể sán lưỡng tính nên trên cơ thể sán vừa có tinh hoàn và buồng trứng.

Đặc điểm của sán lá gan là muốn phát triển thành ấu trùng phải có môi trường nước, trứng sẽ bị hỏng và không phát triển được nếu ở trên cạn. Vì có vỏ mỏng nên nếu nhiệt độ ánh sáng mặt trời trên 70 độ trứng sẽ hỏng, khả năng tồn tại của sán lá gan trưởng thành ở ngoại cảnh cũng rất kém.

2. Sán lá gan sống ở đâu?

Sán lá gan nhỏ ký sinh trong đường mật để đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài. Nếu trứng rơi vào môi trường nước, trứng sẽ phát triển thành ấu trùng lông. Các ấu trùng lông di chuyển tự do trong nước sẽ tìm đến các loài ốc để cư trú. Trong ốc, ấu trùng lông sẽ phát triển thành ấu trùng đuôi. Các ấu trùng đuôi sau đó rời ốc và tìm đến cư trú ở các loài cá nước ngọt. Ấu trùng đuôi phát triển thành các nang ấu trùng trong thớ thịt của cá. Nếu người ăn gỏi cá sống, cá chưa được nấu chín, ấu trùng sẽ theo thức ăn vào đường ruột, xâm nhập vào ống mật và gây bệnh sán lá gan nhỏ.

ấu trùng sán lá gan — Sán lá gan xâm nhập vào cơ thể người chủ yếu theo đường thức ăn sống

Đối với sán lá gan lớn, sau khi xâm nhập vào nhu mô gan 2 - 3 tháng, sán sẽ tiếp tục xâm nhập đường mật, trưởng thành và đẻ trứng. Trứng theo phân bài xuất ra ngoài. Nếu gặp môi trường nước, sán sẽ phát triển thành ấu trùng lông. Tương tự như sán lá gan nhỏ, ấu trùng lông sẽ ký sinh ở ốc. Trong ốc, ấu trùng lông sẽ phát triển thành ấu trùng đuôi. Các ấu trùng đuôi sau đó sẽ rời khỏi ốc và bám vào các loại thực vật thủy sinh như cải xoong, rau ngổ, ngó sen,... để thành nang ấu trùng hoặc bơi tự do khoảng 1 giờ trong nước. Nếu người hoặc các động vật trâu, bò,... ăn phải các thực vật thủy sinh mang nang ấu trùng hoặc uống nước có ấu trùng sẽ bị nhiễm sán là gan lớn.

Bệnh sán lá gan ở người rất phổ biến ở nước ta. Bệnh sán lá gan lớn đã phát hiện được ở 47 tỉnh thành trong cả nước và có xu hướng ngày càng tăng. Sán trưởng thành có thể ký sinh và gây bệnh ở người nhiều năm, nếu không được phát hiện và điều trị, sán lá gan lớn có thể gây tổn thương biểu mô đường mật, viêm và xơ hóa đường mật, tắc mật, ung thư biểu mô đường mật, viêm tụy cấp,...

Trong khi đó, sán lá gan nhỏ được xác định đã phân bổ ít nhất ở 21 tỉnh, thành phố trong cả nước. Một số địa phương như Nam Định, Bình Định, Phú Yên có tỷ lệ nhiễm lên tới 15 - 37%. Sán lá gan nhỏ ký sinh ở gan gây ra những tổn thương gan nghiêm trọng. Do sán bám chặt vào ống mật hút thức ăn nên lâu ngày gan sẽ bị xơ hóa lan tỏa và thoái hóa mỡ. Độc tố do sán tiết ra có thể gây thiếu máu, dị ứng.

xơ hóa gan — Sán lá gan kí sinh lâu năm khiến gan bị tổn thương nghiêm trọng

3. Phòng chống bệnh sán lá gan ở người

Bệnh sán lá gan tuy dễ mắc nhưng có thể phòng ngừa được. Để phòng chống bệnh sán lá gan ở người, mỗi cá nhân cần đảm bảo vệ sinh ăn uống và xử lý tốt nguồn chất thải:

Thực hiện ăn chín, uống sôi. Không ăn gỏi cá và các món ăn chế biến từ cá, cua nếu chưa được nấu chín hoàn toàn. Không uống nước lã, không ăn gan các loài động vật chưa được nấu chín.
Hạn chế ăn sống các loại rau mọc dưới nước như rau ngổ, rau om, cải xoong, rau cần, ngó sen,... Đặc điểm của sán lá gan lớn là bám rất chắc vào trong thành rau, nên dù có rửa kỹ dưới vòi nước chảy trực tiếp vẫn khó loại bỏ sán. Các loại rau thủy sinh này cần phải được nấu chín trước khi ăn. Nhiệt độ sẽ tiêu diệt các ấu trùng sán lá gan có trong rau và không gây hại đến sức khỏe khi ăn.
Rửa tay thường xuyên, đặc biệt là trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
Giữ gìn vệ sinh môi trường, không thả phân tươi xuống ao nuôi cá, không phóng uế vào các nguồn nước.

Để phòng chống bệnh trong cộng đồng, các cơ quan quản lý cần tăng cường tuyên truyền về tác hại của của bệnh sán lá gan ở người. Thực hiện kiểm dịch biên giới chặt chẽ nguồn trâu, bò nhập khẩu từ vùng có dịch. Nếu có dịch xảy ra, phải khoanh vùng dập dịch, đưa người bệnh đến cơ sở y tế để điều trị.

Việc điều trị bệnh sán lá gan ở người giai đoạn sớm có nhiều thuận lợi, người bệnh thường đáp ứng tốt với thuốc điều trị và được chữa khỏi hoàn toàn. Việc điều trị càng muộn, các tổn thương cơ quan trong cơ thể càng trầm trọng.

Người mắc bệnh sán lá gan lớn sẽ có các triệu chứng như mệt mỏi, biếng ăn, gầy sút; sốt thất thường, có thể sốt cao, sốt run rồi tự hết, đôi khi sốt kéo dài; da xanh, niêm mạc nhợt nhạt do thiếu máu, đau bụng, rối loạn tiêu hóa,... Trong khi triệu chứng của người bệnh sán lá gan nhỏ là đau tức vùng gan, khó tiêu, kém ăn, rối loạn tiêu hóa (phân nát, bạc màu, không thành khuôn,...), sạm da, vàng da,... Việc phát hiện và điều trị sớm có vai trò rất quan trọng, do đó khi có các dấu hiệu trên, người bệnh nên nhanh chóng đến các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.

Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám, điều trị bệnh tại Vinmec có thể trực tiếp đến Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc hoặc đăng ký đặt hẹn trực tuyến TẠI ĐÂY.

XEM THÊM:

Video đề xuất: Vinmec điều trị xơ gan thành công bằng phương pháp ghép tế bào gốc