3 loại siêu âm thường dùng trong y khoa

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS, BS. Đặng Mạnh Cường - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có trên 18 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực siêu âm – chẩn đoán hình ảnh.

Siêu âm là một phương pháp sử dụng sóng âm thanh tần số cao để tạo ra hình ảnh của một phần bên trong cơ thể. Quét siêu âm có thể được sử dụng để theo dõi thai nhi, chẩn đoán tình trạng sức khoẻ hoặc định hướng bác sĩ phẫu thuật trong một số lộ trình điều trị bệnh nhất định.

Siêu âm là phương pháp sử dụng sóng âm thanh có tần số cao thông qua đầu dò để tạo ra các hình ảnh bên trong cơ thể hoặc các cơ quan, nội tạng mà người chỉ định siêu âm cần quan sát. Siêu âm thường được sử dụng để theo dõi sự phát triển của thai nhi, phát hiện những bất thường các cơ quan trong ổ bụng, vùng chậu, cơ, tim và các mạch máu.... Siêu âm thường được thực hiện bên ngoài cơ thể (siêu âm không xâm lấn) tuy nhiên trong một số trường hợp đầu dò siêu âm sẽ được đưa vào một số lỗ tự nhiên của cơ thể như âm đạo để quan sát cơ quan sinh dục của nữ giới hay thực quản để kiểm tra tim và một số mạch máu hoặc cũng có thể qua đường hậu môn trong trường hợp cần khám trực tràng và kiểm tra tuyến tiền liệt.

Tùy theo mục đích của bác sĩ và cơ quan cần được kiểm tra người ta chia siêu âm thành 3 loại chính: Siêu âm không xâm lấn, siêu âm xâm lấn và siêu âm nội soi.

• Siêu âm không xâm lấn: Thường được sử dụng để kiểm tra các cơ quan, nội tạng vùng bụng và vùng chậu như gan, thận... hoặc một số mô khác như cơ và khớp. Ngoài ra, siêu âm không xâm lấn còn được sử dụng để siêu âm tim và siêu âm thai trong việc theo dõi quá trình phát triển của thai nhi trong bụng mẹ.

Quy trình siêu âm ngoài tương đối đơn giản. Đầu tiên bác sỹ sẽ bôi một lớp gel lên vùng da cần kiểm tra sau đó sử dụng đầu dò từ từ di chuyển trên phần cơ thể đang được kiểm tra để thu được hình ảnh đầy đủ rõ ràng nhất phục vụ cho việc chẩn đoán sau này. Lớp gel sẽ giúp đầu dò di chuyển dễ dàng hơn, bên cạnh đó chúng cũng có tác dụng ngăn ngừa tạo các kẽ hở giữa đầu dò và da. Nếu thực hiện siêu âm tử cung hoặc xương chậu người bệnh sẽ được yêu cầu uống nhiều nước để làm căng bàng quang nên có thể sẽ cảm thấy khó chịu, muốn đi vệ sinh

• Siêu âm xâm lấn: Trong nhiều trường hợp các bác sĩ sẽ yêu cầu siêu âm bên trong để có được hình ảnh rõ ràng hơn của một số cơ quan như tuyến tiền liệt, buồng trứng hoặc tử cung...Đây cũng là một hình thức của siêu âm đầu dò trực tràng.

Hình thức siêu âm điển hình của loại này là siêu âm qua đường âm đạo và hậu môn. Người bệnh được yêu cầu nằm ngửa hoặc nghiêng tùy trường hợp, đầu gối hướng về phía ngực. Một đầu dò nhỏ bọc vô trùng (bao cao su hoặc latex) được kỹ thuật viên dần dần đưa vào âm đạo hoặc hậu môn và hình ảnh sẽ được hiển thị trên màn hình. Siêu âm bên trong có thể khiến bệnh nhân cảm thấy một chút khó chịu tuy nhiên sẽ nhanh chóng hết khi kết thúc quá trình siêu âm. Hình thức siêu âm này thường được làm nhanh gọn, tốn ít thời gian.

• Siêu âm nội soi: Trong quá trình siêu âm nội soi, một ống nội soi dài và linh hoạt được đưa vào cơ thể bệnh nhân, thông thường qua đường miệng để kiểm tra dạ dày hoặc thực quản.

Người bệnh được yêu cầu nằm nghiêng và ống nội soi được từ từ đưa xuống dạ dày. Ở đầu ống là đèn và đầu dò phát sóng âm giống như đầu dò thông thường trong 2 loại siêu âm trong và siêu âm ngoài, hình ảnh thu được sẽ được hiển thị trên màn hình.

Thông thường trước khi siêu âm bệnh nhân sẽ được sử dụng thuốc gây mê và gây tê vùng họng vì siêu âm nội soi có thể mang lại cảm giác rất khó chịu. Ngoài ra bệnh nhân cũng được bảo vệ vùng miệng và răng, tránh trường hợp cắn phải ống nội soi.

2.1. Định nghĩa sóng siêu âm

Sóng siêu âm là sóng âm có tần số lớn hơn 20kHz. Chúng truyền với tốc độ âm thanh. Do đó, chiều dài sóng của chúng nhỏ hơn 333200cms-1/20000Hz = 1,66 cm

(ג = v / υ).

2.2. Các loại của sóng siêu âm

Sóng siêu âm có thể lan truyền qua một môi trường dưới dạng sóng trung bình, mạnh hoặc cực mạnh, tùy thuộc vào đặc tính đàn hồi của môi trường. Dựa trên sự dịch chuyển hạt của môi trường, sóng siêu âm được phân thành bốn loại sau:

Trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại máy siêu âm, đa dạng về chủng loại, công dụng, hình thức, chất lượng và mức giá khác nhau. Sau đây là một số loại máy siêu âm phổ biến: