Thế nào là trầm cảm không điển hình?

Trầm cảm luôn là một trong những tâm điểm của công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần. Tính chất của trầm cảm không điển hình có một số khác biệt, và có nhiều vấn đề cần lưu tâm.

Bất kì loại trầm cảm nào cũng gây ra tâm trạng buồn và không thể hưởng thụ cuộc sống. Tuy nhiên trầm cảm không điển hình có nghĩa rằng cảm xúc trầm cảm có thể trở nên tốt hơn khi có các sự kiện mang tính tích cực. Các triệu chứng quan trọng khác bao gồm tăng cảm giác ngon miệng, ngủ quá nhiều, cảm thấy tay hoặc chân nặng nề, cảm thấy bản thân bị chối bỏ.

Trái với tên gọi, trầm cảm không điển hình không phải là không phổ biến. Nó có thể tác động tới cảm xúc, suy nghĩ và hành động, và từ đó dẫn tới các vấn đề về cảm xúc và thể chất. Các hoạt động bình thường thường ngày có thể bị ảnh hưởng, thậm chí bệnh nhân xuất hiện suy nghĩ và ý tưởng tự sát.

Các biện pháp điều trị trầm cảm không điển hình bao gồm thuốc điều trị, tâm lý liệu pháp, và thay đổi lối sống.

Cho đến hiện nay nguyên nhân gây ra trầm cảm không điển hình hay tại sao trầm cảm ở mỗi người lại khác nhau chưa được biết rõ. Trầm cảm không điển hình thường khởi phát vào những năm vị thành niên, nghĩa là sớm hơn so với các loại trầm cảm khác, và có thể diễn tiến kéo dài hơn.

Cũng như các loại trầm cảm khác, sự kết hợp của nhiều yếu tố có thể là nguyên nhân dẫn tới trầm cảm không điển hình, bao gồm:

• Bất thường trong não bộ: các chất dẫn truyền thần kinh là những hóa chất tự nhiên của não, giữ vai trò truyền tín hiệu giữa các bộ phận khác nhau của não và cơ thể. Khi các chất dẫn truyền thần kinh bị tổn hại hoặc bất hoạt, hoạt động của các thụ cảm thể thần kinh và hệ thần kinh thay đổi, dẫn tới trầm cảm.
• Di truyền: trầm cảm thường xuất hiện ở các thành viên có cùng huyết thống.

Các yếu tố nguy cơ của trầm cảm không điển hình bao gồm:

• Có tiền sử mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực.
• Lạm dụng rượu hoặc chất kích thích.
• Chấn thương tâm lí thời thơ ấu.
• Các yếu tố môi trường gây căng thẳng.

Nguy cơ mắc trầm cảm không điển hình cũng tăng lên nếu:

• Có quan hệ huyết thống với người mắc trầm cảm, rối loạn lưỡng cực hoặc nghiện rượu.
• Trải qua những sự kiện rất tiêu cực, chẳng hạn như người thân qua đời.

Giống như các loại trầm cảm khác, trầm cảm không điển hình là một vấn đề nghiêm trọng gây ra nhiều hậu quả lớn. Trầm cảm không điển hình tác động tới cảm xúc, hành vi và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, ảnh hưởng tới mọi mặt của cuộc sống.

Để ví dụ, trầm cảm không điển hình có mối liên quan với:

• Tăng cân do tăng cảm giác thèm ăn.
• Các mối quan hệ cá nhân và công việc gặp rắc rối bởi cảm giác bị chối bỏ.
• Trong quá trình tự đối mặt với bệnh, bệnh nhân có thể sử dụng rượu và ma túy.
• Các rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như rối loạn lo âu.
• Cảm giác tuyệt vọng dẫn tới hành vi tự sát.

Các triệu chứng của trầm cảm không điển hình rất khác nhau giữa các bệnh nhân. Các dấu hiệu và triệu chứng chính bao gồm:

• Cảm xúc tiêu cực nhưng có thể tạm thời tốt lên khi nhận tin vui hoặc có sự kiện tích cực.
• Tăng cảm giác thèm ăn hoặc tăng cân.
• Ngủ rất nhiều nhưng vẫn cảm thấy buồn ngủ vào ban ngày.
• Cảm giác tay hoặc chân vô cùng nặng nề, kéo dài từ một giờ trở lên trong ngày.
• Cảm giác bị chối bỏ hoặc bị phân biệt, gây ảnh hưởng tới các mối quan hệ, đời sống xã hội và công việc.

Với một số người các dấu hiệu và triệu chứng của trầm cảm không điển hình có thể nghiêm trọng, chẳng hạn như không còn khả năng để thực hiện các hoạt động thường ngày hoặc có ý tưởng tự sát.

Nếu cảm thấy tuyệt vọng, hãy đi thăm khám bác sĩ chuyên khoa ngay lập tức. Trầm cảm không điển hình sẽ trở nên tệ hơn nếu không được điều trị. Nếu cảm thấy ngại đi khám, hãy nói với bạn bè hoặc người thân, với chức sắc tôn giáo hoặc với bất kỳ ai mà bản thân cảm thấy tin tưởng.

Nếu bản thân xuất hiện ý tưởng tự làm hại hoặc có ý định tự sát, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức, hoặc liên lạc ngay với bác sĩ (nếu có thể), hoặc liên hệ với bạn bè, người thân hoặc bất kỳ ai có thể giúp đỡ.

Nếu bạn bè hoặc người thân đang có ý định tự sát, hãy đảm bảo có người ở bên cạnh người đó, đồng thời gọi ngay cấp cứu hoặc tự đưa tới bệnh viện nếu có thể đảm bảo được an toàn.

Các xét nghiệm và thử nghiệm có thể giúp bác sĩ tìm ra các nguyên nhân khác của triệu chứng đang biểu hiện cũng như phát hiện các biến chứng. Quá trình khám và chẩn đoán bao gồm thăm khám lâm sàng, làm xét nghiệm (bởi đôi khi trầm cảm có mối liên hệ với một bệnh lý nền thực thể nào đó), đánh giá tâm lý - tâm thần.

Các loại trầm cảm, bao gồm trầm cảm không điển hình đa phần có thể điều trị hiệu quả bằng thuốc và tâm lý liệu pháp.

Các thuốc điều trị bao gồm:

• Thuốc ức chế enzym monoamine oxidase (monoamine oxidase inhibitors - MAOIs): là nhóm thuốc chống trầm cảm lâu đời nhất, có nhiều tác dụng không mong muốn nhưng lại có hiệu quả đối với trầm cảm không điển hình (đặc biệt là thuốc phenelzine), cũng như với lo âu, hoảng loạn và các triệu chứng khác. Sử dụng thuốc ức chế enzyme monoamine oxidase cần tuân thủ chế độ ăn nghiêm ngặt bởi có thể xảy ra những tương tác nguy hiểm giữa thuốc với một số loại thức ăn nhất định, cũng như giữa thuốc với một số thuốc kê đơn cũng như không cần kê đơn khác, chẳng hạn như decongestants và một số thảo dược bổ sung. Thuốc ức chế enzyme monoamine oxidase cũng không thể sử dụng cùng với nhóm thuốc ức chế sự tái hấp thu chọn lọc serotonin (selective serotonin reuptake inhibitors - SSRIs).
• Các thuốc chống trầm cảm khác: các thuốc ức chế sự tái hấp thu chọn lọc serotonin, đáng chú ý nhất là sertraline (Zoloft) và fluoxetine (Prozac) có thể là sự thay thế hiệu quả cho các thuốc ức chế enzym monoamine oxidase. Các thuốc chống trầm cảm ba vòng không hiệu quả bằng, nhưng cũng có thể lựa chọn.

Bệnh nhân có biểu hiện của bệnh trầm cảm, cần đưa người bệnh đi khám ngay để xác định được mức độ bệnh cũng như phương án xử lý. Các chuyên gia tâm lý, tâm thần sẽ sử dụng nhiều biện pháp đánh giá trắc nghiệm tâm lý, liệu pháp tâm lý kết hợp với một số xét nghiệm cận lâm sàng

Phòng khám Tâm lý - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec chính thức đi vào hoạt động từ tháng 4/2019, có chức năng khám, tư vấn và điều trị ngoại trú các vấn đề tâm lý và sức khỏe tâm lý. Với trang thiết bị hiện đại, Phòng khám Sức khỏe Tâm Lý Vinmec hiện đang hợp tác với các giáo sư, chuyên gia giàu kinh nghiệm Cùng với việc kết hợp triển khai các trắc nghiệm tâm lý, liệu pháp tâm lý chuyên sâu phục vụ công tác chẩn đoán và điều trị, nhằm mang lại hiệu quả khám chữa bệnh tốt nhất.

Bài viết tham khảo nguồn: mayoclinic.org