Hạ thân nhiệt chỉ huy là gì và ứng dụng thế nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Hồ Quốc Tuấn - Bác Sĩ Gây mê hồi sức - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang. Bác sĩ Quốc Tuấn đã có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Gây mê - hồi sức.

Hạ thân nhiệt chỉ huy là một kỹ thuật điều trị tiên tiến giúp giảm tỷ lệ tử vong và các biến chứng ở bệnh nhân ngừng tuần hoàn hô hấp và các bệnh lý khác. Cơ chế hạ thân nhiệt giúp não giảm phù, viêm, cải thiện tưới máu và cung cấp oxy, do đó não có nhiều cơ hội hồi phục hơn.

Hạ thân nhiệt chỉ huy (các tên gọi khác là hạ thân nhiệt chủ động, liệu pháp kiểm soát thân nhiệt mục tiêu) là phương pháp sử dụng các kỹ thuật làm lạnh để kiểm soát thân nhiệt bệnh nhân một cách chủ động, nhiệt độ cơ thể bệnh nhân sẽ xuống dưới mức nhiệt độ sinh lý bình thường.

Thông thường, thân nhiệt bệnh nhân sẽ được giữ ở mức từ 33-360C trong vòng 24-72 giờ sau ngưng tuần hoàn hô hấp, mục đích nhằm giảm tử vong và di chứng thần kinh sau ngưng tuần hoàn.

Cơ chế hạ thân nhiệt chỉ huy

Các bệnh nhân sau khi bị ngừng tuần hoàn dù được cứu sống nhưng thường để lại các di chứng tổn thương não hết sức nặng nề như mất trí nhớ, co giật, liệt nửa người, nặng hơn có thể liệt toàn thân, hôn mê sống đời sống thực vật.

Trong hạ thân nhiệt chỉ huy, bệnh nhân sẽ được điều trị bằng nhiệt độ hay nhiệt độ ở đây chính là thuốc. Thân nhiệt bệnh nhân sẽ được đưa xuống mức 33-360C và nhiệt độ này được duy trì trong một thời gian nhất định. Khi thân nhiệt hạ xuống, não sẽ bớt phù, bớt viêm, cải thiện tình trạng độc tế bào não, tưới máu và cung cấp oxy não tốt hơn do đó não sẽ được phục hồi nhanh chóng. Hạ thân nhiệt chỉ huy giúp bệnh nhân có nhiều cơ hội sống sót, phục hồi ý thức và vận động tốt hơn.

Cơ chế hạ thân nhiệt chỉ huy gồm nhiều yếu tố như: giảm chuyển hóa yếm khí tế bào, giảm nhu cầu sử dụng oxy của các mô, giảm sản xuất gốc tự do, giảm chuyển canxi vào tế bào, giảm phóng thích các chất gây chuyển hóa kích thích thần kinh, giảm tổn thương hàng rào máu não, giảm toan hóa nội bào,...Từ đó giúp giảm tổn thương mô não do thiếu máu sau ngưng tuần hoàn.

Hạ thân nhiệt chỉ huy được chỉ định trong các trường hợp sau đây:

• Bảo vệ tế bào thần kinh ở những bệnh nhân hôn mê sau ngưng tuần hoàn hô hấp.
• Sau khi ngưng tuần hoàn hô hấp, bệnh nhân bị hôn mê, có biểu hiện rung thất- nhanh thất vô mạch trong khi hồi sinh tim phổi.
• Sau khi ngưng tuần hoàn hô hấp, bệnh nhân bị hôn mê, có biểu hiện tâm thu- hoạt động điện vô mạch trong khi hồi sinh tim phổi.
• Bệnh nhân bị tăng áp lực nội sọ kéo dài không đáp ứng với các điều trị nội khoa.

Hạ thân nhiệt chỉ huy không có chống chỉ định tuyệt đối. Trường hợp bệnh nhân bị nhiễm trùng nặng, rối loạn huyết động nặng, kéo dài, rối loạn đông máu, có hiện tượng chảy máu kéo dài, sốc tim. Có thể tiến hành hạ thân nhiệt chỉ huy sau khi điều chỉnh được các rối loạn đông máu, ổn định huyết động, xử lý các nhiễm trùng.

Trước khi tiến hành phương pháp hạ thân nhiệt chỉ huy, bác sĩ sẽ giải thích cho gia đình về tình trạng của bệnh nhân, các lợi ích của phương pháp, các biến chứng có thể xảy ra cũng như kinh phí của đợt điều trị.

Hạ thân nhiệt chỉ huy có thể thực hiện bằng hai cách:

• Hạ thân nhiệt ngoại biên (hạ thân nhiệt bề mặt): sử dụng nước lạnh, chăn lạnh, miếng dán với thiết bị trao đổi nhiệt,...Nếu bệnh nhân có nhiễm trùng ngoài da diện rộng, có nguy cơ tổn thương do miếng dán hạ nhiệt nên lựa chọn phương pháp hạ thân nhiệt trung tâm.
• Hạ thân nhiệt trung tâm (hạ thân nhiệt bên trong): một caraher chứa dung dịch lạnh được đưa vào tĩnh mạch trung tâm hoặc dịch lạnh được truyền vào tuần hoàn chung.

Các giai đoạn của hạ thân nhiệt chỉ huy:

• Giai đoạn hạ thân nhiệt nhanh: hạ thân nhiệt bằng một trong hai phương pháp trên, nhiệt độ cơ thể bệnh nhân hạ nhanh đến mức thân nhiệt mục tiêu là 32-36oC trong 1-3 tiếng.
• Giai đoạn duy trì thân nhiệt mục tiêu: tùy vào tình trạng bệnh nhân và chiến lược điều trị, nhiệt độ trung tâm mục tiêu có thể duy trì 24-48 tiếng.
• Giai đoạn làm ấm trở lại: thân nhiệt được tăng 0.25-0.5oC một giờ để tránh rối loạn huyết động hoặc biến chứng phù phổi cấp.
• Giai đoạn duy trì thân nhiệt bình thường: nhiệt độ trung tâm cơ thể được duy trì từ 36.5- 37.5oC trong vòng 24 tiếng.

Kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy giúp bệnh nhân ngưng tuần hoàn có nhiều cơ hội sống sót hơn, các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh, hạ thân nhiệt giúp giảm tỷ lệ tử vong khoảng 14% , giảm tỷ lệ di chứng nặng 11%. Nên thực hiện hạ thân nhiệt trước 6 tiếng để đạt hiệu quả cao nhất, nếu bệnh nhân vào cấp cứu sau 6 tiếng thì hiệu quả điều trị có thể giảm.