Hạ đường huyết là gì? Cách cấp cứu khi bị hạ đường huyết đột ngột

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Võ Hà Băng Sương - Khoa Khám bệnh & nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Hạ đường máu là một biến chứng nguy hiểm, có thể xuất hiện khi bệnh nhân đái tháo đường được điều trị bằng insulin hoặc sulfonylurea. Đây là một yếu tố gây cản trở việc kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường. Hạ đường huyết nếu không được phát hiện kịp thời và xử trí sớm có thể dẫn tới hôn mê và gây nên nhiều tác hại cho người bệnh.

Hạ đường huyết là tình trạng xảy ra khi nồng độ đường trong máu quá thấp, dưới 3,9 mmol/l (<70mg/dl) dẫn tới cơ thể bị thiếu hụt glucose cho các hoạt động, gây nên các rối loạn cho cơ thể. Tình trạng hạ đường huyết cần được xử trí nhanh, kịp thời để hạn chế những biến chứng nặng nề do hạ đường huyết gây nên.

Hạ đường huyết do Insulin và thuốc hạ đường huyết uống

Hạ đường huyết là biến chứng gặp ở bệnh nhân đái tháo đường điều trị bằng Insulin. Sự hấp thu Insulin giữa các lần tiêm ở một bệnh nhân rất khác biệt. Các yếu tố phối hợp có thể làm tăng nồng độ đỉnh huyết tương. Tăng Insulin tương đối còn gặp do giảm tính kháng Insulin khi bị nhiễm trùng hay phụ nữ có thai, hoặc do tăng nhạy cảm với Insulin (giảm cân hay vận động quá mức). Thay đổi loại Insulin trên một bệnh nhân không có sự giám sát của bác sỹ.

Hạ đường huyết do thuốc uống ít gặp hơn nhưng cũng có thể xảy ra.

Đặc biệt gặp ở bệnh nhân đang dùng Insulin hoặc thuốc hạ đường huyết bằng đường uống nhưng giảm khẩu phần hay lùi giờ ăn.

Gắng sức

Bệnh nhân đái tháo đường típ 1 thường có giảm đường huyết trong gắng sức.

Rượu

Rượu làm tăng nguy cơ hạ đường huyết do rượu làm ngăn cản quá trình tân tạo đường. Bên cạnh đó rượu làm mất hay lẫn lộn các triệu chứng cảnh báo hạ đường huyết. Người uống rượu thường không ăn và hay đi ngủ luôn sau đó nên khó để nhận biết tình trạng hạ đường huyết.

• Bệnh nhân không hiểu biết hoặc không được hướng dẫn đầy đủ: Bệnh nhân điều trị đái tháo đường không tuân thủ theo hướng dẫn, thay đổi liên tục chế độ ăn. Insulin, hoạt động thể lực và chế độ theo dõi đường máu là các nguyên nhân thường gặp của hạ đường huyết.
• Cố gắng duy trì mức đường huyết bình thường: Một yếu tố nguy cơ gây hạ đường huyết là cố gắng một cách không phù hợp và không thực tế để duy trì kiểm soát đường huyết chặt hay mức HbA1c bình thường. Có thể gặp ở người cố gắng chế độ tiết thực quá mức trong khi vẫn sử dụng Insulin.
• Mắc đái tháo đường trong thời gian dài: Do các rối loạn thần kinh, thể dịch là biến chứng của đái tháo đường lâu ngày. Dẫn đến mất các dấu hiệu cảnh báo hạ đường huyết trên bệnh nhân. Bên cạnh đó, bệnh nhân đái tháo đường lâu ngày cũng thường có các cơn hạ đường huyết, dẫn dến mất nhận cảm các dấu hiệu hạ đường huyết.
• Hạ đường huyết không có triệu chứng cảnh báo: Bệnh nhân đái tháo đường típ 1 đôi khi hôn mê, co giật mà không có các dấu hiệu cảnh báo trước. Bệnh cảnh thường gặp là các triệu chứng và dấu hiệu của hạ đường huyết đơn giản là thay đổi theo thời gian trở nên khó nhận biết.
• Hạ đường huyết ban đêm – bệnh cảnh lúc rạng đông.
• Tiền sử hạ đường huyết nặng: Bệnh nhân bị các cơn hạ đường huyết nặng tái diễn gây ra hậu quả: Làm giảm đáp ứng hormone với hạ đường huyết. Làm tăng các cơn hạ đường huyết không phát hiện được.
• Suy thận và suy gan.

4.1. Biểu hiện chung

• Bệnh nhân cảm thấy mệt đột ngột không giải thích được.
• Cảm giác chóng mặt, đau đầu, lo âu.
• Cảm giác tay chân nặng nề, yếu
• Da xanh tái
• Vã mồ hôi thường ở lòng bàn tay, trán, nách.
• Hồi hộp đánh trống ngực, lo âu, hốt hoảng, mất bình tĩnh
• Có hiện tượng tăng tiết nước bọt.
• Cảm giác ớn lạnh trong người chạy dọc sống lưng
• Run tay.

4.2. Dấu hiệu tim mạch

• Nhịp tim nhanh
• Có thể có nặng ngực, đau thắt ngực.

4.3. Dấu hiệu tiêu hóa

• Cảm giác đói cồn cào, cảm giác nóng rát vùng dạ dày. Có thể có cơn đau co thắt dạ dày, đau vùng thượng vị. Có thể có buồn nôn, nôn.

4.4. Dấu hiệu thần kinh

• Nặng có thể gây co giật toàn thân hoặc co giật kiểu động kinh khu trú. Dấu hiệu thần kinh khu trú: liệt 1⁄2 người, tổn thương thần kinh sọ, rối loạn cảm giác, vận động. Nhìn mờ, nhìn đôi, hoa mắt.

4.5. Dấu hiệu tâm thần

Có thể có biểu hiện kích động, rối loạn nhân cách, nói cười vô cớ, ảo giác.

4.6. Hôn mê hạ đường huyết

Thường là giai đoạn nặng của hạ đường huyết, có thể xuất hiện đột ngột, không có dấu hiệu báo trước nhưng ít gặp. Thường xuất hiện nối tiếp các triệu chứng có trước nhưng khiing được điều trị kịp thời.

• Đường huyết < 70mg/dl (3.9mmol/l).
• Trong trường hợp nghi ngờ giảm đường huyết không cần chờ kết quả xét nghiệm mà điều trị thử bằng glucose 20%, 30% hoặc glucagon. Nếu bệnh nhân tỉnh, chẩn đoán xác định.

6.1. Xử trí hạ đường huyết cấp cứu tại nhà

Với những tình huống hạ đường huyết đột ngột, bản thân bệnh nhân và người thân của bệnh nhân cần nhanh chóng xác định tình trạng hạ đường huyết và xử trí nhanh bằng cách: Ăn ngay một viên kẹo ngọt, một cái bánh hoặc hoa quả có sẵn. Nếu không đỡ cần tối thiểu 15g đường (3 miếng đường hoặc 3 thìa cafe đường pha trong 100ml nước). Tình trạng hạ đường huyết nặng cũng cần xử trí ban đầu như vậy rồi đưa bệnh nhân tới bệnh viện để xử trí cấp cứu nâng cao.

6.2. Điều trị

Với những tình huống hạ đường huyết trong bệnh viện, cần xử trí bằng cách:

• Ngừng các thuốc hạ đường huyết hoặc insulin đang dùng
• Trường hợp hạ đường huyết nhẹ, bệnh nhân tỉnh táo: Hướng dẫn bệnh nhân ăn ngay một viên kẹo, hoặc miếng bánh ngọt, hoa quả có sẵn. Nếu không đỡ cần cho bệnh nhân uống một cốc nước ngọt, nước đường.
• Trường hợp hạ đường huyết nặng: Truyền đường glucose trong trường hợp hạ đường huyết nặng, ý thức không tỉnh táo, bệnh nhân không thể ăn, uống bằng đường miệng
• Tiêm tĩnh mạch 20 – 50ml glucose 30%, có thể nhắc lại nếu bệnh nhân chưa tỉnh
• Tiếp theo truyền đường Glucose 5% (hoặc Glucose 10%) để duy trì đường huyết > 5.6 mmol/l
• Glucagon 1mg (tiêm bắp hoặc tiêm dưới da): chỉ định cho bệnh nhân hạ đường huyết nặng, không có khả năng ăn bằng đường miệng hoặc những bệnh nhân không thể đặt đường truyền tĩnh mạch ngay khi cấp cứu
• Bệnh nhân tỉnh: Cho uống hoặc ăn thêm bữa, kiểm tra đường huyết 4 giờ/ lần để tránh đường huyết quá cao
• Hôn mê kéo dài do cấp cứu muộn hoặc do biến chứng như phù não, tai biến mạch máu não
• Duy trì đường máu bằng glucose 10%
• Chống phù não.

Người bệnh tiểu đường và người thân của họ cần được giáo dục phát hiện và cách xử trí tại nhà khi có hạ đường huyết.

Khi nghĩ đến hạ đường huyết thì người bệnh phải làm ngay các việc sau:

• Ăn ngay một bữa ăn, uống nước hoa quả hoặc nước đường
• Báo ngay cho bác sỹ hoặc y tá điều trị bệnh của mình
• Kiểm tra và mang theo vài miếng đường khi đi ra khỏi nhà
• Thông báo bệnh đái tháo đường của mình với bạn bè, đồng nghiệp, người thân
• Phải kiểm tra đường huyết nếu cảm thấy ăn không ngon miệng hoặc ăn ít hơn thường ngày, hoặc vận động quá mức
• Hạn chế uống rượu, đặc biệt là uống rượu mà không ăn hoặc ăn ít
• Đối với phụ nữ lưu ý các ngày đến chu kỳ kinh nguyệt
• Luôn mang theo thẻ đái tháo đường, số điện thoại của bác sỹ của mình, số điện thoại của người thân bên mình