Đặc điểm X-quang viêm phổi trên bệnh nhân nhiễm corona virus

Bài viết được viết bởi Ths.Bs Trịnh Văn Đông - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Chủng corona virus mới phát hiện năm 2019 (Covid-19) đang gây dịch viêm phổi cấp tính không chỉ tại Vũ Hán, mà còn lan rộng ra toàn thế giới. Chủng virus này có liên quan mật thiết với virus gây đại dịch SARS và MERS trước đây.

Virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra nhiễm trùng đường hô hấp, với mức độ tùy theo độ tuổi và khả năng miễn dịch của cơ thể bệnh nhân. Một số người có thể phát triển viêm phổi cấp tính nghiêm trọng. Các biểu hiện lâm sàng hầu hết là giống nhau. Chụp cắt lớp vi tính (CT) viêm phổi do virus rất đa dạng và sẽ bị ảnh hưởng bởi tình trạng miễn dịch của cơ thể cũng như một số tác nhân khác. Do vậy việc chẩn đoán viêm phổi virus trên lâm sàng và hình ảnh X quang thường gặp nhiều khó khăn. Bài viết này sẽ tổng hợp một số kiến thức về hình ảnh X quang trong viêm phổi do virus nói chung và viêm phổi do virus corona nói riêng.

1.1. Sơ lược về cơ chế viêm phổi do virus

Virus xâm nhập vào đường hô hấp sẽ nhân lên trong biểu mô vòm họng, lan đến phổi và gây viêm tiểu phế quản. Các tế bào biểu mô của đường dẫn khí nhỏ sẽ bị bong tróc, tạo nên một loạt phản ứng viêm ở phổi. Khác với virus cúm và adenovirus, cơ chế tổn thương đường hô hấp do corona virus có đặc trưng như sau:

• SARS corona virus: Tăng tính thấm thành mạch. Angiotensin-converting enzyme 2 xuất hiện nhiều ở phổi và thận, gây tổn thương nhu mô phổi lan tỏa. Chủng virus này thúc đẩy quá trình giết chết tế bào ở phổi, gan, và thận.
• MERS corona virus: Có thể trốn tránh đáp ứng miễn dịch và gây rối loạn quá trình điều hòa sao chép của tế bào. Dẫn đến tăng tế bào chết, gây tổn thương lan tỏa ở phổi và các cơ quan.

1.2. Tổn thương giải phẫu của viêm phổi virus

Virus có thể tạo ra một số dạng tổn thương ở đường hô hấp, bao gồm:

• Viêm khí quản;
• Viêm phế quản;
• Viêm phổi.

Hầu hết các virus đường hô hấp lý giải hoặc ức chế tế bào tổng hợp RNA, protein và DNA của cơ thể, dẫn đến tổn thương tế bào trực tiếp. Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) gây tổn thương phế nang lan tỏa. Đặc trưng mô bệnh học là:

• Phù nề tổ chức kẽ
• Đông đặc các phế nang trung tâm: Fibrin, thâm nhiễm tế bào và xuất huyết trong phế nang.

2.1. Giá trị hình ảnh X quang

Hình ảnh X quang có giá trị:

• Giúp chẩn đoán và chẩn đoán phân biệt;
• Đánh giá mức độ bệnh;
• Đánh giá các biến chứng tràn dịch hay khí màng phổi;
• Theo dõi đáp ứng điều trị.

Tuy nhiên chỉ qua hình ảnh X-quang, rất khó để phân biệt viêm phổi do virus corona với một số căn nguyên vi sinh khác. Vì thế khi phân tích, các bác sĩ phải luôn kết hợp với đặc điểm dịch tễ và biểu hiện lâm sàng để đưa ra chẩn đoán chính xác.

2.2. Phân loại

Tần suất và mức độ của tổn thương X-quang phổi sẽ dựa vào một số yếu tố liên quan như:

• Tuổi tác: Người già và trẻ em sẽ bị nặng hơn;
• Tình trạng đáp ứng miễn dịch: Người suy dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch có nguy cơ cao.

Tổn thương trên X quang ngực của viêm phổi do virus có thể bao gồm:

• Tổn thương tổ chức kẽ: Hình ảnh lưới mờ, kính mờ, phù tổ chức kẽ;
• Nốt mờ, bóng mờ khu trú hoặc lan tỏa;
• Đông đặc nhu mô khu trú hoặc lan tỏa.

2.3. Điểm chung

Đặc điểm chung của tổn thương trên X quang là:

• Phụ thuộc vào giai đoạn bệnh: Giai đoạn sớm hình ảnh X quang có thể bình thường;
• Chủ yếu là tổn thương tổ chức kẽ kết hợp với đông đặc nhu mô phổi;
• Tổn thương lan tỏa hoặc ở ngoại vi, thùy dưới 2 bên, ít phá hủy;
• Thường tiến triển nhanh, nếu khỏi có khả năng để lại xơ phổi 2 bên.

2.4. Một số hình ảnh

• Kính mờ: Là tổn thương đông đặc không hoàn toàn, có tỷ trọng cao hơn nhu mô phổi xung quanh, vẫn có thể thấy đường bờ các mạch máu hoặc phế quản bên trong tổn thương.
• Nốt mờ: Là những hình tròn mờ có đường kính < 3cm, có thể đơn độc hoặc rải rác trong nhu mô phổi. Các nốt mờ thường có ranh giới rõ, được bao quanh bởi nhu mô và không liên tục với rốn phổi hay trung thất.

• Chồi cây: Gặp trong các tổn thương đường thở nhỏ, cho thấy tình trạng tắc nghẽn phế quản trung tâm tiểu thùy, thường gặp ở viêm phế quản ngoại vi.
• Dày thành phế quản: Do có sự tích tụ dịch hoặc chất nhầy xung quanh thành phế quản và trong mô kẽ.
• Dày vách liên thùy: Liên quan với dịch rãnh liên thùy, thâm nhiễm tế bào hoặc xơ hóa. Trong viêm phổi do virus, dày các vách liên thùy gặp ở tổn thương lan tỏa của suy hô hấp cấp (ARDS).
• Hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS): Dấu hiệu X quang thay đổi theo giai đoạn bệnh. Phổ biến nhất là tổn thương đông đặc cả 2 bên phổi, không cân xứng, chủ yếu ở ngoại vi, ít gặp các đường Kerley hay tràn dịch khoang màng phổi. Cần chẩn đoán phân biệt suy hô hấp cấp với các loại viêm phổi hít, xuất huyết phế nang và phù phổi bởi nguyên nhân khác.

3.1. SARS corona virus

• Giai đoạn sớm X quang ngực bình thường;
• Tiến triển nhanh, xuất hiện đông đặc nhiều thùy, thùy dưới chiếm ưu thế;
• Tổn thương ưu thế ngoại vi phổi;
• Hiếm khi có hang, hạch rốn phổi hay tràn dịch màng phổi.

3.2. MERS corona virus

• Tổn thương ở nền và ngoại vi phổi;
• Hình ảnh kính mờ và đông đặc lan tỏa;
• Ít khi có hang;
• Tràn dịch và tràn khí màng phổi gặp ở bệnh nhân nặng, tử vong.
• Vẫn còn tổn thương xơ sau hồi phục.

3.3. 2019-nCoV

Các tổn thương do viêm phổi cấp tính chủng corona virus mới 2019 trên hình ảnh X quang cũng tương tự như SARS hay MERS. Vì mới xuất hiện nên có những dấu hiệu chưa được thống kê đầy đủ. Thế nhưng bước đầu thông qua một số trường hợp nhiễm bệnh thực tiễn, những đặc điểm tổn thương trên X quang của Covid-19 bao gồm:

• Tổn thương đông đặc cả 2 bên: Chiếm 75% bệnh nhân;
• Tổn thương 1 bên: Chiếm 25% bệnh nhân;
• Nhiều đốm và hình ảnh kính mờ: Có 14% bệnh nhân;
• Tràn khí màng phổi: Chỉ 1% bệnh nhân.

Nhìn chung, các tổn thương tiến triển nhanh và lan rộng.

Tóm lại, hình ảnh tổn thương phổi do corona virus thường không đặc hiệu. Vào giai đoạn sớm hình ảnh X quang có thể khá bình thường. Các dấu hiệu phổ biến là tổn thương dạng kính mờ, đông đặc ở ngoại vi và thùy dưới của phổi. Dấu hiệu tạo hang hay tràn dịch và khí màng phổi ít gặp hơn. Những tổn thương sẽ tiến triển nhanh, nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến suy hô hấp và viêm phổi cấp tính. Trong trường hợp tiến triển tốt thì cũng sẽ để lại các tổn thương xơ hai phổi.

Thạc sĩ, Bác sĩ Trịnh Văn Đông có gần 10 năm kinh nghiệm trong chuyên ngành Chẩn đoán hình ảnh đặc biệt có thế mạnh trong thực hiện các kỹ thuật: X-quang, siêu âm, cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ. Hiện nay, bác sĩ Đông đang công tác và làm việc tại Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Quý khách vui lòng theo dõi website (www.vinmec.com) và Fanpage chính thức của Vinmec ( Vinmec Health Care System) để có thêm thông tin hướng dẫn về phòng dịch, sẽ được chúng tôi cập nhật thường xuyên.