Đặc điểm và sự hình thành họ virus corona

Corona là một họ virus lớn, gồm rất nhiều các virus khác nhau. Một số lượng lớn các loại virus corona khác nhau đã được tìm thấy ở loài dơi (được cho là đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong sự tiến hóa của virus, đặc biệt là với alpha và beta coronavirus), tuy nhiên còn có nhiều loại động vật khác có thể là vật chủ trung gian hoặc là nguồn dự trữ mầm bệnh.

Các virus corona (coronaviruse - CoV) đã được xác định là tác nhân gây bệnh ở người từ những năm 1960. Sự lây nhiễm virus corona xuất hiện không chỉ ở con người mà còn ở nhiều loài động vật có xương sống khác. Bệnh lí do virus corona gây ra ở người chủ yếu là các bệnh về hô hấp hoặc tiêu hóa, tuy nhiên các biểu hiện bệnh diễn ra rất khác nhau, từ những biểu hiện cảm lạnh thông thường cho tới những nhiễm trùng hô hấp nặng, chẳng hạn như viêm phổi.

Các virus corona đã biến đổi để có thể gây bệnh và trở thành dịch lớn ở con người, chẳng hạn như Hội chứng suy hô hấp cấp nghiêm trọng (Severe Acute Respiratory Syndrome - SARS) năm 2003 hay Hội chứng hô hấp Trung Đông (Middle East Respiratory Syndrome - MERS) năm 2012, và COVID-19 (tên trước đây là 2019-nCoV) hiện đang gây dịch cũng là virus thuộc họ corona.

Các virus corona là các virus RNA có cấu trúc bao ngoài (envelope) thuộc bộ Nidovirales. Với cấu trúc bề mặt đặc trưng, dưới kính hiển vi điện tử chúng có ngoại hình như những chiếc vương miện, và đó là lý do vì sao tên Latin của chúng là corona (có nghĩa là “vương miện”). Phân họ Orthocoronavirinae của họ Coronaviridae được phân sâu hơn thành bốn loại là alpha, beta, delta và gamma coronavirus. Riêng betacoronavirus lại tiếp tục được phân sâu hơn nữa thành Embecovirus, Hibecovirus, Merbecovirus, Nobecovirus và Sarbecovirus. Các virus corona được phát hiện từ giữa những năm 1960 và được xác nhận có thể lây nhiễm cho người cũng như nhiều loài động vật (bao gồm các loài chim và thú có vú). Các tế bào biểu mô của đường hô hấp và đường tiêu hóa là mục tiêu chính của các virus corona. Vì lý do này, sự phát tán và lây truyền của virus sẽ diễn ra thông qua các hệ cơ quan này, bằng các con đường: vật lây nhiễm (fomite), không khí hoặc đường phân miệng.

Cho đến ngày nay đã xác định 7 loại virus corona lây nhiễm ở con người. Các loại virus corona thường gặp như Betacoronavirus HCoV-OC43 và HCoV-HKU1, cũng như Alphacoronavirus HCoV-229E là nguyên nhân gây ra cảm lạnh, nhưng cũng có thể gây ra các nhiễm trùng nặng đường hô hấp dưới ở nhóm đối tượng trẻ nhỏ và người cao tuổi. Alphacoronavirus HCoV-NL63 được xác định là một nguyên nhân quan trọng gây viêm thanh khí phế quản và viêm phế quản ở trẻ em.

Sự biến đổi của virus corona đã khiến nhiều đại dịch bùng phát ở người, có thể kể đến như SARS-CoV (2002, Betacoronavirus, chủng Sarbecovirus) và MERS-CoV (2012, Betacoronavirus, chủng Merbecovirus). Cuối năm 2019, 2019-nCoV (tên chính thức hiện nay là COVID-19) là loại virus corona biến chủng đã gây ra hàng loạt ca viêm phổi ở Vũ Hán, Trung Quốc, và hiện đã trở thành mối lo ngại ở nhiều quốc gia. COVID-19 có mối liên quan gần với SARS-CoV, Betacoronavirus chủng Sarbecovirus.

Trong thời điểm xảy ra Hội chứng suy hô hấp cấp nghiêm trọng có liên quan tới virus corona (Severe Acute Respiratory Syndrome-related coronavirus - SARS-CoV) năm 2002 - 2003, virus đã lây nhiễm cho 8096 người, gây viêm phổi nghiêm trọng, và có 774 ca tử vong (tỷ lệ tử vong theo số ca bệnh là 10%).

Đối với Hội chứng hô hấp Trung Đông có liên quan tới virus corona (Middle East Respiratory Syndrome-related coronavirus - MERS-CoV), lạc đà là nguồn dự trữ mầm bệnh quan trọng và được xác định là động vật chủ trung gian truyền bệnh cho con người. Đa số các ca nhiễm bệnh được phát hiện tại Arabian Peninsula, và một số ít ca ở các nước khác. Lây truyền xuất hiện giữa những người ở chung phòng với bệnh nhân, ở người thân bệnh nhân và ở các nhân viên y tế. Tỉ lệ tử vong theo số ca bệnh ước tính khoảng 35%.

Đối với COVID-19, ca bệnh đầu tiên được báo cáo là một bệnh nhân nhập viện vì viêm phổi ngày 31 tháng 12 năm 2019 ở Vũ Hán, Trung Quốc. Sau đó, số ca bệnh tăng rất nhanh, chủ yếu là ở Trung Quốc, cũng như đối với những đối tượng du lịch có liên quan tới Vũ Hán. Sự lây truyền giữa người sang người đã xảy ra, giữa những người có tiếp xúc với người bệnh và ở các nhân viên y tế.

Một số lượng rất lớn các virus corona khác nhau đã được tìm thấy ở loài dơi (được cho là đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong sự tiến hóa của virus, đặc biệt là với alpha và beta coronavirus), tuy nhiên còn có nhiều loại động vật khác có thể là vật chủ trung gian hoặc là nguồn dự trữ mầm bệnh.

Thời gian ủ bệnh của các virus corona rất thay đổi, từ 2 tới 14 ngày. SARS-CoV có thời gian ủ bệnh từ 3 tới 10 ngày, còn MERS-CoV có thể lên tới 14 ngày.

Ở con người, sự lây truyền của các virus corona giữa người mắc bệnh và người không mắc bệnh có thể xảy ra thông qua dịch tiết đường hô hấp. Sự lây truyền này có thể diễn ra trực tiếp thông qua giọt bắn từ các hành động ho, hắt hơi, hoặc gián tiếp thông qua tiếp xúc trực tiếp với các đồ vật hoặc bề mặt có chứa mầm bệnh, cũng như thông qua tiếp xúc gần, chẳng hạn như đụng chạm hoặc bắt tay, sau đó chạm vào mũi, mắt hoặc miệng của bản thân. Nhiễm trùng bệnh viện đã được miêu tả là một phương thức lây truyền quan trọng trong dịch tễ học của SARS và MERS.

Đối với SARS-CoV, dơi là nguồn gốc ban đầu của virus, sau đó lan truyền cho loài cầy vòi Himalaya, chồn bạc má và lửng chó Trung Quốc ở các chợ động vật sống ở Quảng Đông, Trung Quốc. Những người săn bắt, vận chuyển, buôn bán và tiêu thụ những động vật này đã bị lây nhiễm và sau đó lây truyền cho những người khác thông qua lây truyền trực tiếp từ người sang người.

Đối với MERS-CoV, lây nhiễm từ người sang người có liên quan tới hệ thống chăm sóc y tế đóng vai trò chính trong đa số các ca bệnh. Mặc dù sự lây truyền trực tiếp từ người sang người (chẳng hạn như qua giọt bắn, không khí,...) vẫn chưa được xác định rõ, nhưng tiếp xúc gần đã được biết tới là điều kiện thuận lợi cho lây truyền. Tiếp xúc với động vật cũng có thể là một con đường nhiễm bệnh, và lây nhiễm do tiêu thụ sữa lạc đà chưa qua xử lý, hay tiêu thụ các sản phẩm từ lạc đà có liên quan tới các ca bệnh MERS-CoV đã được báo cáo.

Đối với COVID-19, nguồn lây nhiễm bệnh, động vật chủ và động vật dự trữ mầm bệnh cho đến nay chưa được xác định rõ. Việc lây nhiễm trực tiếp từ người sang người thông qua giọt bắn đã được xác nhận.

Bài viết tham khảo nguồn: WHO và ecdc.europa.eu