Các phương pháp phòng tránh tai biến mạch máu não

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Tôn Thất Trí Dũng - Trưởng khoa Khám bệnh & Nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Theo thống kê trên thế giới, cứ 53 ngày sẽ có một bệnh nhân bị tai biến mạch máu não (hay còn gọi là đột quỵ), cứ 3.3 phút có một bệnh nhân tử vong do bệnh này. Những con số báo động khiến chúng ta thực sự lo ngại về căn bệnh trên. Vậy làm thế nào để phòng tránh tai biến mạch máu não? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Tai biến mạch máu não hay còn gọi là đột quỵ não, là tình trạng một phần não bộ đột ngột bị tổn thương khi mạch máu nuôi dưỡng phần não đó bị tắc (gọi là nhồi máu não) hoặc bị vỡ (gọi là xuất huyết não).

Đột quỵ não làm cho phần não bị thiếu oxy, tế bào não bị chết chỉ sau vài phút. Sau khi đột quỵ xảy ra: Mỗi phút trôi qua sẽ có gần 2 triệu tế bào não bị chết và làm người bệnh già hơn khoảng 3 tuần tuổi. Chính vì vậy, “Thời gian chính là Não”. Người bệnh cần được điều trị càng sớm càng tốt và biện pháp điều trị duy nhất đó chính là “ Tái tưới máu cho não” càng nhanh càng tốt.

Tai biến mạch máu não được chia làm hai loại chính là nhồi máu não và xuất huyết não.

• Đại đa số xảy ra đột ngột với các cơn đau đầu dữ dội, sốt, nôn, rối loạn ý thức, rối loạn hô hấp, trụy mạch, liệt nửa người, xuất huyết gây thay đổi về nhãn cầu, khiến mắt lệch lạc không đúng vị trí, phản xạ đồng tử đối với ánh sáng bình thường. Tai biến mạch máu não có thể biến chứng nặng dẫn đến tăng glucose máu, tăng huyết áp, tắc động mạch phổi, thay đổi tái phân cực, ngừng tim.
• Trường hợp nhồi máu não, cảm giác nhức đầu, rối loạn ý thức sẽ không có hoặc rất hiếm trường hợp thấy đau ở những ngày đầu. Nếu có thì bắt đầu từ ngày thứ hai trở đi. Nôn nhanh, từng nấc nhưng đỡ cũng nhanh . Toàn thân không thấy tình trạng sốt. Nguyên nhân dẫn đến bệnh có thể là xơ vữa động mạch, bệnh liên quan đến tim,...
• Trường hợp xuất huyết não, nhức đầu rối loạn ý thức xảy ra ngay từ đầu, nặng lên những giờ đầu. Nôn nhanh, liên tục xảy ra trong 12h đầu. Triệu chứng sốt xuất hiện sốt ở giai đoạn toàn phát. Nguyên nhân dẫn đến có thể là do tăng huyết áp, dị dạng mạch não là phần nhiều.
• Trường hợp u não, áp xe não, khởi đầu từ từ, triệu chứng tăng áp lực nội sọ.
• Tụ máu dưới màng cứng mạn, trường hợp chấn thương nhẹ trước đó vài tuần, vài tháng thì rất khó phân biệt. Khởi phát bệnh, thường bắt đầu từ từ, hay nhức đầu vào buổi sáng, mệt mỏi, tinh thần uể oải, gõ xương sọ thì đau phần tụ máu.
• Động kinh cục bộ, vì động kinh cũng xảy ra đột ngột, lặp lại. Một cơn động kinh cũng có thể là tiền đề cho tai biến mạch máu não.

Một số dấu hiệu nhận biết nhanh một cơn tai biến mạch máu não đang đến với bệnh nhân bằng quy tắc FAST:

Tai biến mạch máu não có thể gây nhiều triệu chứng như: Nhức đầu, rối loạn ý thức,... nhưng chúng ta chỉ cần nhớ ít nhất 1 trong 3 nhóm dấu hiệu sau xuất hiện đột ngột thì nguy cơ bị đột quỵ từ 90 - 95%, đó là dấu hiệu F.A.S.T:

• Liệt mặt (Face): Miệng bị lệch sang một bên, nếp nhăn mũi-má mờ.
• Yếu, liệt tay (Arm) hoặc chân: Người bệnh không thể cầm, nắm, đi lại.
• Rối loạn ngôn ngữ (Speech): Đột ngột rối loạn lời nói, không nói được hoặc lời nói không rõ,... như bình thường trước đó.
• Thời gian khởi phát bệnh (Time): Nếu có cùng lúc 3 dấu hiệu trên, nguy cơ rất cao bệnh nhân bị đột quỵ, khẩn trương nhanh chóng gọi cấp cứu, đưa bệnh nhân đến cơ sở ý tế. Nhanh nhất có thể để tận dụng thời điểm vàng này để cứu sống bệnh nhân.

• Những người bị đái tháo đường (nguy cơ gấp 4 lần so với người bình thường).
• Tăng huyết áp (nguy cơ gấp 3 lần so với người bình thường).
• Bệnh tim mạch (gấp 6 lần).
• Rối loạn mỡ máu, những người béo phì.
• Những người ít vận động, hút nhiều thuốc lá.

Mặc dù tai biến mạch máu não thường xảy ra ở những người cao tuổi, nhưng ngày nay có khoảng 25% đột quỵ lại xảy ra ở những người trẻ tuổi. Tai biến mạch máu não ở người trẻ đang có chiều hướng gia tăng đáng báo động: Tăng gần 50% trong vòng 12 năm qua. Đặc biệt đối với những người lạm dụng bia, rượu, thuốc lá, sử dụng các chất kích thích, tình trạng “béo phì văn phòng”,...

Tỷ lệ tái phát tai biến mạch máu não trong 5 năm đầu tiên là 25%, nghĩa là cứ 4 bệnh nhân sống sót sau tai biến mạch máu não sẽ có 1 bệnh nhân tai biến mạch máu não bị tái phát sau đó. Do đó, phải chú ý điều trị tích cực để phòng ngừa.

Có nhiều phương pháp để phòng tránh tai biến mạch máu não. Sau đây chúng tôi xin đưa ra một số phương pháp chính như sau:

• Tránh các yếu tố nguy cơ bằng thói quen sống tích cực như: Không lạm dụng bia rượu. Không hút thuốc lá hoặc sử dụng các chất kích thích. Tránh tình trạng béo phì bằng cách tập thể dục hàng ngày. Tránh tình trạng căng thẳng thần kinh quá mức và kéo dài. Chế độ ăn nên có nhiều rau, hoa quả. Hạn chế ăn quá mặn, quá nhiều mỡ động vật.
• Kiểm soát và điều trị tốt các bệnh: Đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn mỡ, bệnh lý tim mạch,... bằng cách đo huyết áp hằng ngày, kiểm soát tốt đường máu, lượng mỡ trong máu..

• Đỡ người thân để họ không bị té ngã.
• Nếu bệnh nhân còn tỉnh táo thì cần để bệnh nhân nằm yên và nhanh chóng gọi xe cấp cứu đưa bệnh nhân đến bệnh viện có khả năng điều trị tai biến mạch máu não gần nhất.
• Nếu bệnh nhân hôn mê: Cần xem bệnh nhân thở bình thường, thở nhanh, thở chậm hoặc ngưng thở. Nếu ngưng thở thì cần hô hấp nhân tạo nhằm kịp thời cung cấp oxy cho não.

• Không được tự ý điều trị cho bệnh nhân dù chỉ là bấm huyệt, châm cứu, đánh gió vì những động tác này có thể làm nặng thêm tình trạng bệnh và làm mất thời gian vàng điều trị.
• Không cho bệnh nhân ăn uống và đề phòng nôn trào ngược, bệnh nhân hít chất nôn hoặc thức ăn vào đường thở sẻ rất nguy hiểm.
• Không tự ý dùng thuốc hạ huyết áp, chỉ dùng thuốc hạ huyết áp khi huyết áp >220/120 mmHg và không dùng thuốc hạ huyết áp nhỏ dưới lưỡi.

Mục tiêu là tái thông mạch máu càng sớm càng tốt: bằng liệu pháp tan cục máu đông (rTPA) cho những bệnh nhân đến bệnh viện sớm trong giờ vàng (dưới 4.5 giờ sau khi bị tai biến mạch máu não) và lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (dưới 6 giờ sau khi bị tai biến mạch máu não). Năm 2018, Hiệp hội Đột quỵ Mỹ (ASA) khuyến cáo có thể thực hiện phương pháp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học ở một số bệnh nhân bị tắc mạch máu lớn trong não đến bệnh viện với thời gian muộn hơn, cụ thể là từ 6 - 16 giờ hoặc 16 - 24 giờ với một số tiêu chuẩn riêng, trong đó có tiêu chuẩn bắt buộc là lõi nhồi máu dưới 50 - 70ml, được đánh giá qua chụp Ctscan tưới máu não (CTP) mà chỉ có thể thực hiện được ở các thế hệ máy chụp cắt lớp vi tính đa dãy như CT 640 và phần mềm chuyên dụng, đã có một số bệnh viện trang bị thế hệ máy này, trong đó có Vinmec Đà nẵng.

Các mục tiêu tiếp theo là hạn chế biến chứng, tìm kiếm nguyên nhân tai biến mạch máu não để dự phòng tai biến mạch não tái phát và phục hồi thần kinh bằng tập phục hồi chức năng.